Dokument ten1 jest pierwszym międzynarodowym raportem oceniającym stan bioróżnorodności i usług ekosystemowych na świecie oraz tendencje ich zmian w kontekście wpływu tych czynników na dobrostan ludzi. Został on oparty na Milenijnej Ocenie Ekosystemów (Millennium Ecosystem Assessment) z 2005 roku.2 Raport ocenia także skuteczność działań przyjętego w 2010 roku przez strony konwencji o zachowaniu różnorodności biologicznej Planu Strategicznego na Rzecz Ochrony Różnorodności Biologicznej (2011-2020) oraz na Rzecz Życia w Harmonii z Naturą, zwanego celami z Aichi.3
Rozdział 6 raportu stanowi podsumowanie analiz zawartych w poprzedzających go częściach opracowania, w których dokonano identyfikacji czynników wpływających na realizację celów z Aichi w zakresie różnorodności biologicznej oraz celów zrównoważonego rozwoju ONZ (SDG’s) i wybranych konwencji środowiskowych. Zawiera także ocenę prawdopodobnych scenariuszy dotyczących przyszłości w ich wdrażaniu, choć głównie jednak jest on poświęcony omówieniu możliwości i wyzwań stosujących przed decydentami, mających wspomóc ich wysiłki na rzecz realizacji wyżej wymienionych kwestii. Podzielono go na podrozdziały dotyczące obszarów transformacji w zakresie 1) zarządzania, 2) zmian sektorowych i 3) zrównoważonej gospodarki. W drugiej, najobszerniejszej omówiono zagadnienia związane ze zintegrowanym podejściem do zrównoważonych krajobrazów, zarządzania obszarami morskimi i przybrzeżnymi, gospodarowania zasobami wody słodkiej, tkanką miejską oraz energetyką i infrastrukturą4.
O jaką transformację chodzi? Autorzy wychodzą z założenia, że choć możliwe jest osiągnięcie postępów w realizacji celów z Aichi w zakresie różnorodności biologicznej, a także wizji zawartej w Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD 2050)5, jak i SDG’s przy użyciu obecnych polityk, praktyk i technologii oraz w ramach obecnych krajowych i międzynarodowych struktur zarządzania, to jednak nie są one wystarczające i nie sprawdziły się. Istnieje więc konieczność przeprowadzenia zmiany transformacyjnej – fundamentalnej reorganizacji obecnego systemu i czynników technologicznych, gospodarczych i społecznych, w tym paradygmatów, celów oraz wartości. Jak zauważono w raporcie, obecne struktury często hamują zrównoważony rozwój i nadal przyczyniają się do utraty różnorodności biologicznej. Charakter i przebieg tej transformacji – jak podkreślają – będą różne w różnych kontekstach, związanych z innymi wyzwaniami i potrzebami między krajami rozwijającymi się i rozwiniętymi. W opracowaniu stwierdzono, że w ostatnich dziesięcioleciach kwestionowano wielokrotnie obowiązujący paradygmat wzrostu gospodarczego oraz jego zgodność ze zrównoważonym rozwojem środowiska i możliwościami osiągnięcia dobrej jakości życia dla wszystkich. Wynikało to z faktu, że skala działalności gospodarczej człowieka wypchnęła współczesne społeczeństwa poza bezpieczną dla planety przestrzeń operacyjną, zwłaszcza w kontekście wyzwań związanych ze zmianami klimatu i utratą różnorodności biologicznej. Z przedstawionych w opracowaniu wniosków wynika, że formuła obecnego systemu gospodarczego, opartego na ciągłym wzroście PKB kosztem eksploatacji kapitału naturalnego (zasobów przyrody), umiędzynarodowieniu handlu i powszechności powiązań teleinformatycznych w zasadzie się wyczerpała. Nie jest ona jedyną możliwą opcją i może, a nawet powinna zostać zmieniona. Proces ten należy przeprowadzać stopniowo, w sposób przyrostowy. Należy w tym celu wdrożyć:
Nie będzie to jednak proces łatwy i szybki. Przejście z gospodarki modelu linearnego na cyrkularny, zwrócenie się ku paradygmatom degrowth i steady-state, priorytetowe podejście do ochrony przyrody i różnorodności biologicznej wraz z jednoczesnym zwalczaniem nierówności społecznych i gospodarczych oraz zmiana sposobu finansowania będą wymagały wspólnych wysiłków ze strony szeregu decydentów, na czele z rządami, korporacjami i instytucjami międzynarodowymi.
Należy jednak mieć na uwadze, że choć obecne strategie i praktyki nie doprowadziły do oddzielenia wzrostu gospodarczego od zużycia energii i surowców, to szukając rozwiązań konkurencyjnych względem tradycyjnego modelu rozwoju gospodarczego należy brać pod uwagę, że dowody na skuteczność modeli alternatywnych nie są wcale jednoznaczne, a stosowane w nich polityki i strategie – wciąż niedoskonałe. Jak dotąd nie uzyskano również wystarczających dowodów na skuteczność stosowania metod rachunkowości środowiskowej. Dyskusja o jej przydatności może okazać się jednak pomocna jako narzędzie jej udoskonalenia – tak aby zainteresowane strony mogły przyczynić się do zdefiniowania i identyfikacji użytecznych wskaźników usług ekosystemowych, aktywów środowiskowych i kapitału naturalnego. Obecnie istnieje duża różnorodność metodyczna – od podejścia skupiającego się tylko na jednej usłudze ekosystemowej lub formie kapitału (na przykład na węglu), poprzez monetyzację, po wykorzystanie jednostek niepieniężnych do kwantyfikacji i wyrażania zasobów i przepływów środowiskowych. ONZ rozszerzyła międzynarodowy system statystyczny o satelitarne pomiary przepływów fizycznych i dóbr środowiskowych oraz wartość ekosystemów i ich usług6. Obejmuje on między innymi rachunkowość przepływów materiałowych (MFA) oraz materiałów i energii (MEFA), a także pomiary kapitału naturalnego (Natural Capital Coalition 2017).
Autorzy raportu konkludują, że transformacja to wyzwanie wymagające zbudowania modelu gospodarki światowej harmonizującej z przyrodą, ceniącej jakość życia ludzkiego, stawiającej dobro publiczne ponad prywatny zysk. Jest to długoterminowa wizja, która będzie potrzebowała innowacyjnych rozwiązań i adaptacyjnych sposobów przekształcania naszych obecnych systemów gospodarczych i zarządzania.
1 IPBES 2019 – Global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services – E. S. Brondizio, J. Settele, S. Díaz, and H. T. Ngo (eds.), IPBES secretariat, Bonn, Germany, 1148 ss, https://www.ipbes.net/global-assessment (dostęp 20 kwietnia 2023 r.)
2 MEA 2005 – Ecosystems and Human Well-being: Current State and Trends, Volume 1. Findings of the Condition and Trends, Working Group of the Millennium Ecosystem Assessment, Island Press, Washington, Covelo, London
3 Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020, including Aichi Biodiversity Targets. 2010. Convention on Biological Diversity, the United Nations Environment Programme, the International Union for Conservation of Nature (IUCN). COP 10 Decision X/2.Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020
4 Chapter 6. Options for Decision Makers | IPBES Secretariat, https://www.ipbes.net/document-library-catalogue/chapter-6-options-decision-makers (dostęp 20 kwietnia 2023 r.)
5 Home | Convention on Biological Diversity, https://www.cbd.int/, (dostęp 20 kwietnia 2023 r.)
6 ONZ, bez daty – System of Environmental-Economic Accounting – seea.un.org , https://seea.un.org (dostęp 12 maja 2023 r.)
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.