Globalny kryzys żywnościowy przejawia się dwiema skrajnościami. Z jednej strony miliony ludzi na świecie cierpią z powodu głodu, podczas gdy z drugiej – rocznie marnuje się około 1,3 miliarda ton żywności, co stanowi blisko jedną trzecią całej globalnej produkcji. Problem ten dotyczy zarówno gospodarstw domowych, jak i sektora przemysłowego, generując poważne konsekwencje etyczne, ekonomiczne oraz ekologiczne.
Marnowanie żywności odpowiada za 8–10% globalnych emisji gazów cieplarnianych, co czyni je jednym z istotnych czynników napędzających zmiany klimatyczne. W Polsce rocznie marnuje się 4,8 miliona ton żywności, co przekłada się na 12 miliardów posiłków o masie około 400 gramów każdy. Skala tego problemu wymaga natychmiastowych działań zarówno na poziomie indywidualnym, jak i systemowym.
Marnowanie żywności a ślad węglowy
Przykład z Wielkiej Brytanii
W brytyjskich gospodarstwach domowych każdego roku marnuje się tysiące ton pomidorów, co generuje większe emisje dwutlenku węgla niż jeden sezon wyścigów Formuły! Przykład ten unaocznia skalę śladu węglowego generowanego przez zmarnowaną żywność, a także podkreśla, że marnowanie i działanie na szkodę klimatu to nie tylko korzystanie z samochodu czy wybieranie jednorazowego plastiku. Produkcja artykułów spożywczych pochłania znaczące zasoby, takie jak woda, energia i paliwa kopalne. Kiedy żywność jest wyrzucana, tracimy nie tylko same produkty, ale również wszystkie zasoby użyte do ich wytworzenia i transportu.
Powiązania z deforestacją i utratą bioróżnorodności
Zmarnowane jedzenie oznacza także zmarnowane zasoby wykorzystywane do jego produkcji, w tym przestrzeń rolniczą, która często powstaje kosztem naturalnych ekosystemów. Ekspansja terenów uprawnych prowadzi do wylesiania, szczególnie w regionach tropikalnych, takich jak Amazonia czy Azja Południowo-Wschodnia. Wylesianie nie tylko przyczynia się do utraty bioróżnorodności, ale także osłabia funkcję lasów jako naturalnych pochłaniaczy dwutlenku węgla, pogłębiając kryzys klimatyczny.
W kontekście Europejskiego Rozporządzenia w Sprawie Wylesiania (EUDR, European Union Deforestation Regulation), które weszło w życie w 2023 roku, problem marnowania żywności nabiera dodatkowego znaczenia. Rozporządzenie to wymaga, aby produkty importowane do UE nie pochodziły z terenów powstałych w wyniku wylesiania. Wymuszając bardziej zrównoważone praktyki w globalnym łańcuchu dostaw, EUDR stanowi krok w kierunku ochrony lasów i ograniczenia utraty bioróżnorodności. Jednak nadmierne marnotrawstwo jedzenia, zwłaszcza pochodzącego z importu, niweczy te wysiłki, gdyż rosnąca presja na produkcję żywności prowadzi do dalszego przekształcania terenów naturalnych.
Dlaczego to ważne?
Większa produkcja żywności, wynikająca z konieczności kompensowania strat spowodowanych marnowaniem, generuje kolejne emisje gazów cieplarnianych, wymaga więcej wody i energii, a także zwiększa presję na obszary cenne ekologicznie. Działania takie jak implementacja przepisów EUDR, ograniczenie marnowania jedzenia oraz promowanie lokalnych, zrównoważonych praktyk produkcyjnych są kluczowe dla ochrony globalnych zasobów i zachowania bioróżnorodności.
Energia w każdym produkcie spożywczym
Proces produkcji żywności obejmuje transport, magazynowanie oraz chłodzenie, co dodatkowo zwiększa jej ślad węglowy. Na przykład wyprodukowanie jednego kilograma wołowiny wymaga zużycia około 15 000 litrów wody oraz emisji 27 kg CO₂. Skala marnotrawstwa w Polsce, gdzie rocznie wyrzuca się 4,8 miliona ton żywności, podkreśla potrzebę bardziej efektywnego zarządzania zasobami.
Przyczyny marnowania żywności
W Polsce największe straty dotyczą pieczywa, owoców, warzyw oraz produktów mlecznych. Kluczowe przyczyny tego zjawiska obejmują:
Innowacyjne rozwiązania
Aplikacja Foodsi
Polska aplikacja Foodsi, będąca odpowiednikiem globalnej platformy Too Good To Go, umożliwia restauracjom i sklepom spożywczym sprzedaż nadwyżek żywności po obniżonych cenach. W ten sposób produkty, które w innym przypadku trafiłyby na wysypisko, znajdują nowych nabywców. Inicjatywa ta, działająca w wielu polskich miastach, przyczynia się do redukcji marnowania żywności, jednocześnie promując bardziej zrównoważone podejście do konsumpcji.
Gra edukacyjna Fork Rangers
Gra Fork Rangers stanowi innowacyjne narzędzie edukacyjne, które poprzez zabawę uczy, jak ograniczać marnowanie żywności. Gracze podejmują decyzje żywieniowe w realistycznych scenariuszach, co zwiększa ich świadomość wpływu konsumpcji na środowisko.
Skutki ekologiczne i społeczne
Marnowanie żywności wiąże się z wielowymiarowymi konsekwencjami środowiskowymi i społecznymi. Gnijące odpady spożywcze na wysypiskach emitują metan – gaz cieplarniany aż 25 razy silniejszy od dwutlenku węgla. Na poziomie globalnym problem ten przyczynia się do wylesiania i utraty bioróżnorodności, gdyż zwiększona produkcja żywności wywiera presję na ekosystemy. W kontekście społecznym marnowanie jedzenia jest szczególnie nieetyczne w obliczu globalnego głodu i nierówności w dostępie do zasobów.
Dobre praktyki
W gospodarstwach domowych:
W sektorze biznesowym:
Inicjatywy społeczne:
Co możemy zrobić?
Każdy z nas może przyczynić się do ograniczenia marnowania żywności poprzez zmianę codziennych nawyków. Nawet drobne działania, takie jak ratowanie jednej kromki chleba dziennie, mogą w skali kraju przełożyć się na znaczące oszczędności.
Podsumowanie
Marnowanie żywności stanowi globalny problem o wieloaspektowych konsekwencjach. Jego wpływ odczuwamy wszyscy – zarówno na poziomie ekonomicznym, jak i środowiskowym. W obliczu kryzysu klimatycznego każda decyzja konsumencka ma znaczenie. Czy jesteśmy gotowi podjąć kroki ku bardziej zrównoważonej przyszłości?
Źródła:
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.