Łańcuch dostaw – wyzwania i szanse. Czy ESG jest tu naprawdę ważne i gdzie ukryte jest ryzyko?

Omawiając tematykę odpowiedzialnego łańcucha dostaw, najpierw warto przyjrzeć się krótkiej definicji. Według Wytycznych OECD dotyczących należytej staranności w zakresie odpowiedzialnych łańcuchów dostaw (...) termin ten odnosi się do „systemu obejmującego wszystkie działania, organizacje, podmioty, technologie, informacje, zasoby i usługi związane z przemieszczaniem i przetwarzaniem minerałów od miejsca ich wydobycia do momentu ich włączenia do produktu końcowego dla konsumentów końcowych”.

Nieco szerszym pojęciem jest z kolei łańcuch wartości, gdzie według Portera, obejmuje on działania zarówno przedprodukcyjne, jak np. projektowanie, zakupy materiałów i technologii, magazynowanie, transport, planowanie dostaw. Dalej samą produkcję, montaż, pakowanie, testowanie. Ostatnie elementy to finalna dystrybucja do klientów, serwisowanie, a nawet utylizacja.

W kontekście samego łańcucha dostaw i pracy z dostawcami można wyodrębnić wiele wyzwań, jednymi z nich są wyzwania ESG (z ang. Environmental, Social, Governance), czyli środowiskowe, społeczne i etyczne. W zależności od rodzaju przedsiębiorstwa ryzyka ESG w łańcuchu dostaw mogą stanowić bardzo mały element w odniesieniu do całokształtu działalności. Czasami jednak to właśnie tam jest ponad połowa tematów, na które działalność ma wpływ. W łańcuchach dostaw jest więc najprawdopodobniej „ukryte” ryzyko, któremu trzeba będzie się w najbliższych miesiącach dokładniej przyjrzeć.

Od czego zacząć wdrażanie procesów ESG w łańcuchu dostaw?

Wprowadzanie strategii i celów ESG zaczyna się od interesariuszy będących najbliżej, jak np. pracownicy, klienci. Dostawcy produktów, komponentów czy też usług to często temat podejmowany w dalszych krokach. Ważne jest jednak, żeby wszystkie kluczowe ogniwa naszej działalności zostały zaadresowane w miarę możliwości jak najszybciej. Firma ponosi pełną odpowiedzialność za produkt, tak więc jest to jej obowiązek, aby podjąć wszelkie działania zapobiegające nieetycznej produkcji.

Kluczowe kroki do budowania odpowiedzialnego łacucha dostaw:

1. Ewaluacja naszego modelu biznesowego, aby zrozumieć wszystkich interesariuszy, a także to, gdzie nasza organizacja ma największy wpływ na środowisko naturalne i społeczeństwo i co ma wpływ na organizację.

2. Analiza łańcucha dostaw, czyli zrozumienie, kim są nasi dostawcy, profile ich firm (duże korporacje, małe i średnie przedsiębiorstwa itd.), położenie geograficzne. Co do ostatniego czynnika, nie chodzi tylko o lokalizację siedziby firmy, ale fabryki, bo tam właśnie powstają same produkty. Trzeba zrozumieć, czy regiony, skąd są dostawcy, są objęte konfliktami, jak stabilny jest tam rząd i gospodarka, czy były wcześniej znane naruszenia praw człowieka, czy na dany kraj są nałożone sankcje.

3.  Ocena ryzyka, w tym branżowego, w ramach której należy dokładniej przyjrzeć się, jakiego rodzaju mamy produkty i jakie wyzwania środowiskowe czy społeczne wiążą się bezpośrednio z ich produkcją. Przykładowo, dla branży odzieżowej na pewno ryzyka związane ze standardami pracy w fabrykach, dla produktów metalowych i elektronicznych – z pochodzeniem surowca, gdyż często są one z regionu objętego wojną i niestabilnego politycznie (metale konfliktowe), dla produktu z drewna – związane z pochodzeniem surowca, z nielegalną wycinką lasów.

4. Polityki opisujące wybrane aspekty ESG w łańcuchu dostaw oraz wskazujące na najważniejsze cele przedsiębiorstwa.

5. Procedury opisujące, w jaki sposób te cele osiągnąć, przy użyciu jakich narzędzi i zasobów.

6. Certyfikaty, programy to narzędzia, efekt wcześniejszej analizy ryzyka i celów organizacji. Gdy znamy lepiej łańcuch dostaw i mamy zanalizowane potencjalne ryzyko, naturalnym kolejnym krokiem jest opracowanie konkretnych wymagań dla dostawców, na podstawie których możliwe jest rozpoczęcie i kontynuowanie współpracy. Poniżej kilka przykładów podstawowych narzędzi:
   
   
   • Kodeks dla dostawców, który powinien być przez nich podpisany;
   • Kryteria przetargowe, minimalne wymagania do spełnienia;
   • Certyfikacje ISO, bądź podobne, odpowiadające konkretnie potrzebom organizacji;
   • Certyfikaty i procesy branżowe – przykłady:
     
     FSC (Forest Stewardship Council) oraz PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification) – dotyczące drewna i papieru, certyfikaty produktu gwarantujące, że produkcja surowca nie naruszyła środowiska naturalnego ani sąsiadujących społeczności. 
     
     Program należytej staranności w zakresie minerałów konfliktowych – dotyczy produktów metalowych, elektroniki, biżuterii. W owych branżach konieczne jest posiadanie procesu analizy pochodzenia surowców oraz odpowiedzi na ryzyko ich pochodzenia z niecertyfikowanych źródeł. 
     
     Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w zakresie odpowiedzialnych łańcuchów dostaw minerałów z obszarów dotkniętych konfliktami i obszarów wysokiego ryzyka opisują 5 kroków należytej staranności (polityka, ocena ryzyka, minimalizacja ryzyka, audyty, raportowanie). Natomiast międzynarodowa organizacja RMI (z ang. Responsible Minerals Initiative) udostępnia swoim członkom informacje na temat chociażby certyfikowanych kopalni surowców na świecie.

Jest oczywiście wiele innych certyfikatów związanych z konkretnymi branżami, powyższe to tylko przykłady. Każda organizacja powinna przyjrzeć się profilom swoich produktów i dopasować do nich te odpowiednie.

7. Audyty ESG mogą być zarówno przeprowadzane osobiście u dostawcy, jak i polegające na wypełnianiu przez dostawców formularzu. Taki formularz może być stworzony przez naszą organizację albo udostępniony przy pomocy zewnętrznych platform ratingowych. Najważniejsze jest, aby taki kwestionariusz został zweryfikowany i na jego podstawie zostały stworzone dalsze akcje korygujące.

8. Dialog z dostawcami nie jest, tak naprawdę, ostatnim punktem, ale powinien zostać wpisany w każdy z poprzednich. Mówiąc krótko – kluczowe są tu zrozumienie i praca nad rozwojem dostawców, wspólne opracowywanie działań naprawczych przy nieprawidłowościach oraz pokazanie partnerom biznesowym korzyści długoterminowych, płynących z działań na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Czy ESG jest tu naprawdę ważne?

Praca ze zrównoważonym łańcuchem dostaw to nie tylko efekt wolontariackiej postawy firm. Jest to obecnie już obowiązek dla wielu, zwłaszcza dużych organizacji. Po pierwsze wynika ze świadomości i presji inwestorów, klientów, mediów. Po drugie istnieją już wymagania prawne zmuszające do powstawania konkretnych procesów.

• Jednym z przykładowych wymagań prawnych jest Dyrektywa CSDDD (Corporate Social Due Diligence Directive). Propozycja Dyrektywy powstała na początku 2022 r., odnosi się ona do obowiązkowej należytej staranności w zakresie praw człowieka i wpływu na środowisko w całym łańcuchu dostaw firmy. Co prawda obowiązkowe raportowanie nie wejdzie w życie przed 2025 r., natomiast jest to temat nieunikniony. Proponowana Dyrektywa narzuca konkretne wymagania na przedsiębiorstwa, tj.:
  
  
  1. włączenie należytej staranności w łańcuchu dostaw w polityki firmy;
  2. identyfikację rzeczywistych i potencjalnych niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska wynikających z działalności firmy;
  3. zapobieganie potencjalnym skutkom;
  4. minimalizację rzeczywistych skutków, włączając wypłacanie odszkodowań poszkodowanym stronom;
  5. posiadanie procedury składania skarg;
  6. monitorowanie skuteczności owych procesów, co najmniej co 12 miesięcy;
  7. publikację corocznego raportu. 

• Kolejna to Dyrektywa CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive), opublikowana pod koniec 2022. Pierwsze spółki będą objęte obowiązkiem raportowania już od 2025 r. Powstały też standardy raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju (ESRS – European Sustainability Reporting Standards) jako uzupełnienie CSRD. Jest ich 12, opisują wymagania ogólne, dotyczące klimatu i środowiska, etyki oraz aspektów społecznych.

Gdy mowa o odpowiedzialnym łańcuchu dostaw, istotny jest tu standard ESRS S2 – pracownicy w łańcuchu dostaw. Opisuje on konkretne wymagania raportowania wg punktów:

1. Strategia i informacje ogólne;
   
   
2. Zarządzanie wpływem, ryzykiem i szansami (polityki, procesy identyfikacji ryzyka związanego z pracownikami w łańcuchu wartości, procesy minimalizacji i zapobiegania negatywnym skutkom);
   
   
3. Cele dotyczące zarządzania negatywnymi skutkami i pozytywnymi przedsięwzięciami. Standard ten odnosi się do wszystkich pracowników w łańcuchu wartości, poza pracownikami samej firmy. Przykładowo do pracowników dostawców, klientów, zewnętrznych wykonujący regularne prace konserwacyjne. Wymagania standardu poniekąd odzwierciedlają CSDDD, ogólny zarys wymagań to posiadanie strategii i polityk adresujących ryzyka społeczne w łańcuchu dostaw, posiadanie konkretnych procedur, narzędzi i zasobów do regularnej identyfikacji ryzyka, bycie przygotowanym na potencjalne negatywne skutki działalności na prawa człowieka, posiadanie procesów naprawczych i systemu skarg dla interesariuszy. Kluczowe jest także ciągłe doskonalenie tych procesów przez ich regularne monitorowanie.