Raportowanie niefinansowe w zakresie ESRS E5 – wykorzystanie zasobów i gospodarka o obiegu zamkniętym

Era gospodarki opartej na ciągłym wzroście konsumpcji się kończy, a PKB przestaje być wiarygodnym wskaźnikiem rozwoju gospodarczego. Natomiast idea gospodarki cyrkularnej to skuteczna odpowiedź na zagrożenia środowiska i społeczeństwa wynikające z drapieżnej, niezrównoważonej działalności człowieka.

Pandemia koronawirusa, wojna na Ukrainie i związany z nią kryzys gospodarczy jeszcze bardziej utwierdziły nas w przekonaniu, że transformacja w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym jest naturalnym i potrzebnym kierunkiem zmian. Musimy skracać łańcuchy dostaw i bardziej racjonalnie korzystać z zasobów naszej planety. Musimy kłaść nacisk na rozwiązania w kierunku rozwoju lokalnych przedsiębiorstw oraz dążenia ku stabilności gospodarczej przy zrównoważonej produkcji i konsumpcji.

Tylko jak dokonać efektywnej transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym?

Duże nadzieje pokładamy w nowych rozwiązanych legislacyjnych, które wymuszą na firmach z jednej strony dogłębną analizę wpływu ich oddziaływania na środowisko i społeczeństwo, a z drugiej transparentność przekazywanych inwestorom i konsumentom informacji.

Raportowanie niefinansowe związane z wejściem w życie Dyrektywy CSRD wiąże się ze znacznie szerszym i znacznie bardziej precyzyjnym zakresem sprawozdawczości. Opracowane są nowe standardy raportowania obejmujące kilkaset różnego rodzaju wskaźników. Zakres raportowania będzie zawierał m.in. analizę śladu węglowego i to w trzech zakresach w całym łańcuchu wartości, cele w zakresie redukcji gazów cieplarnianych, długo-, krótko- i średnioterminowe ryzyka dotyczące zmian klimatu. Do tego dochodzi analiza działalności firmy pod kątem zgodności z Taksonomią, czyli Rozporządzeniem UE klasyfikującym działalność gospodarczą jako zrównoważoną środowiskowo. Sześć celów środowiskowych Taksonomii to: łagodzenie zmian klimatu; adaptacja do zmian klimatu; zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich; przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym; zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola; ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów. Działalność może zostać uznana za zrównoważoną, jeśli wnosi istotny wkład w realizację co najmniej jednego z sześciu celów środowiskowych i nie wyrządza poważnych szkód dla żadnego z celów środowiskowych.

Gospodarka cyrkularna ma szczególne miejsce w zakresie raportowania i poświęcone są jej standardy ESRS E5 – wykorzystanie zasobów i gospodarka o obiegu zamkniętym. Standard E5 odnosi się przede wszystkim do wydobywania zasobów nieodnawialnych i wdrożenia praktyk zapobiegających wytwarzaniu odpadów, gospodarowania odpadami, w tym tworzywami sztucznymi, zanieczyszczenia generowanego przez odpady. Standard E5 opiera się na fizycznych przepływach zasobów, materiałów i produktów wykorzystywanych i wytwarzanych przez jednostkę. W niniejszym standardzie określono wymogi dotyczące ujawniania informacji na temat wpływów zasobów, z uwzględnieniem zasobów odnawialnych i nieodnawialnych, wypływów zasobów, w tym informacje dotyczące produktów i materiałów oraz odpadów.

W pierwszym etapie konieczna jest ocena, jak przedsiębiorstwo wpływa na wykorzystanie zasobów, w tym na zasobooszczędność, unikanie wyczerpywania zasobów oraz zrównoważony środowiskowo wybór dostawców i wykorzystanie zasobów odnawialnych. Powyższe obszary ocenia się pod kątem istotnych pozytywnych i negatywnych, rzeczywistych lub potencjalnych oddziaływań.

Jednostki, w przypadku których wypływy są istotne, ujawniają informacje na temat: przewidywanej trwałości produktów wprowadzanych do obrotu przez jednostkę, w odniesieniu do przeciętnej wartości przyjętej w danej branży dla każdej grupy produktów; możliwości naprawy produktów, przy użyciu ustalonego systemu oceny; wskaźników zawartości materiałów nadających się do recyklingu w produktach i opakowaniach. 

W stosunku do odpadów ujawniane są informacje na temat całkowitej ilości odpadów pochodzących z własnych operacji, w tonach lub kilogramach oraz całkowitej ilości odpadów, w przypadku których uniknięto unieszkodliwiania, w podziale na rodzaje procesu odzysku. Jednostka ujawnia również całkowitą ilość wytworzonych przez nią odpadów niebezpiecznych.

Następnie analizowane są plany, strategie, model biznesowe i ich zdolność dostosowania się do zasad gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym m.in. do minimalizacji odpadów, utrzymania wartości produktów, materiałów i innych zasobów na najwyższym poziomie oraz zwiększenia ich efektywnego wykorzystania w produkcji i konsumpcji. Konieczne także jest wyznaczanie konkretnych celów i mierników dotyczących m.in. wyższych poziomów efektywności gospodarowania zasobami w zakresie materiałów, minimalizacji wykorzystania surowców pierwotnych, określonego wzrostu wykorzystania zasobów wtórnych (pochodzących z recyklingu); zrównoważone pozyskiwanie i wykorzystywanie zasobów odnawialnych, zastosowanie projektowania pod kątem obiegu zamkniętego, w sposób prowadzący do uzyskania zwiększonej trwałości produktów oraz optymalizacji wykorzystania oraz wyższych wskaźników: ponownego użycia, naprawy, odtworzenia, przerobienia oraz wykorzystania do innych celów i recyklingu.

W ostatnim etapie identyfikuje się rodzaj i zakres istotnych ryzyk i skutki finansowe dla jednostki w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej.

Jak widać, jest to ogromna ilość danych, informacji, zbieranych z całego łańcucha wartości. I to właśnie jest największym wyzwaniem. Dobrze przygotowany raport to współpraca właściwie wszystkich działów i wielu osób zaangażowanych w realizację i koordynację różnego rodzaju procesów w przedsiębiorstwie. Raport nie będzie angażował tylko działów finansowych, ale też działy zakupów, marketingu, sprzedaży, kontrolingu, sam zarząd itd. Konieczne będzie też pozyskanie danych od dostawców, szczególnie jeśli chodzi o ślad węglowy w zakresie 3. Dlatego, pomimo że w pierwszych latach sektor MŚP nie będzie objęty raportowaniem, to musi już jednak zacząć dostarczać dane z zakresu ESG dla swoich większych partnerów biznesowych.

Obowiązek raportowania dla firm zacznie obowiązywać w różnym czasie w zależności od wielkości i obrotów firmy. W 2024 r. będzie dotyczył firm dużych, powyżej 500 pracowników i o przychodach powyżej 170 mln złotych, które już dziś przygotowują sprawozdania finansowe. Tym na pewno będzie łatwiej, bo mają już pewne doświadczenia, jak i zasoby do realizacji działań związanych z raportowaniem.

Małe i średnie spółki będą miały więcej czasu na przygotowanie do raportowania, a pierwsze sprawozdania za 2026 r. będę publikowane w roku 2027. Jednak nadal będzie to wyzwanie, ponieważ do tej pory firmy MŚP nie musiały tego robić, więc potrzebne będzie nabycie nowych kompetencji, edukacja, inwestycja w kadry, a także być może docelowa zmiana modeli biznesowych, strategii, procesów, jeśli okaże się, że nasze działania przynoszą szkody środowisku, nie uwzględniają aspektów społecznych czy ładu korporacyjnego. Bo pamiętajmy, że celem raportowania niefinansowego jest właśnie budowanie przewagi konkurencyjnej firm, które działają zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju. To już nie będzie tylko marketing czy PR, ale wymóg rynku, który będzie też przekładał się na decyzje finansowe, możliwości pozyskania funduszy czy decyzje konsumentów, którzy dzięki lepszej informacji będą mogli wybierać bardziej świadomie produkty i usługi zgodne z celami zrównoważonego rozwoju.

ESG ma przede wszystkim przynieść wymierne korzyści planecie, środowisku, a także w obszarze rozwoju społecznego. To narzędzie, które ma wyeliminować, zweryfikować czy ograniczyć działania przedsiębiorstw nastawionych tylko na zysk, bez poszanowania założeń zrównoważonego rozwoju i nieuwzględniających kosztów społecznych, środowiskowych, zdrowotnych.

Dzięki raportowaniu niefinansowemu będziemy mieli w końcu transparentną informację na temat wpływu przedsiębiorstw na otoczenie, co będzie miało swoje konsekwencje dla ich działalności.

Pamiętajmy, że ESG nie jest celem samym w sobie, a jedynie narzędziem, które ma pomóc w budowaniu bardziej zrównoważonej przyszłości, jak i bardziej odpowiedzialnego, zrównoważonego modelu gospodarczego.