Część 1. Wstęp do standardów i należytej staranności
Niniejsza publikacja poświęcona jest standardom z zakresu minimalnych gwarancji, w szczególności zaś Wytycznym dotyczącym praw człowieka i odpowiedzianego prowadzenia działalności biznesowej.
Ocena co do postępowania zgodnego z Taksonomią UE wymaga najpierw operacyjnego zrozumienia wymagań stawianych uczestnikom rynku przez to rozporządzenie, zanim dokona się tzw. ticking boxes, czyli odhaczania wymagań z listy kontrolnej.
Zacznijmy jednak od podstaw, czyli celów wprowadzenia regulacji taksonomicznych w obszarze zrównoważonego rozwoju, które zostały określone w art. 9 rozporządzenia i są następujące:
Jednym z kryteriów oceny, czy dana inwestycja spełnia wymagania rozporządzenia, by być traktowana jako zrównoważona środowiskowo, jest prowadzenie działalności gospodarczej zgodnie z minimalnymi gwarancjami, określonymi w art. 18 – procedurami zapewniającymi przestrzeganie przez przedsiębiorstwo Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych (Wytyczne OECD), Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i prawa człowieka (Wytyczne ONZ), fundamentalnych Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) oraz zasad i praw wskazanych w Międzynarodowej karcie praw człowieka.
Implementacja tychże standardów powinna się odbywać w oparciu o zasadę „nie czyń poważnych szkód” (ang. do no significant harm), zawartą w punkcie 17 art. 2 Regulacji UE (2019/2088).
Zgodność z minimalnymi gwarancjami musi być wykazana w następujących czterech obszarach:
Rozporządzenie wskazuje zatem katalog zasad i narzędzia do wdrożenia wyżej wymienionych standardów. Kwestie dotyczące wdrożenia porusza także Raport Platformy Zrównoważonych Finansów: Sprawozdanie końcowe w sprawie minimalnych gwarancji. Październik 2022 r. Trzeba jednak zachować czujność w odniesieniu do aktualizacji niektórych standardów, np. Wytycznych OECD, które od czerwca 2023 r. poszerzają obszar zasad dotyczących odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, a także warto odnieść się do zbioru fundamentalnych Konwencji MOP – to już nie 8, lecz 10 Konwencji MOP.
Bardzo istotne jest również zidentyfikowanie luki prawnej między ustawodawstwem polskim a unijnym, gdyż nie wszystkie dokumenty wskazane w art. 18 Taksonomii UE będą podlegały obowiązkowi prawnemu.
Minimalne gwarancje wskazują na dwa istotne dokumenty: Wytyczne OECD oraz Wytyczne ONZ. Punktem wspólnym dla obu dokumentów jest należyta staranność, przy czym należy zaznaczyć, że w przypadku Wytycznych ONZ będziemy mówić o wąskim wymiarze należytej staranności, dotyczącej przestrzegania praw człowieka w działalności własnej oraz współpracy z partnerami biznesowymi, podczas gdy w przypadku Wytycznych OECD mówimy o procesie należytej staranności w szerszym kontekście – nie tylko przestrzegania praw człowieka, ale również odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, w tym aspektów opodatkowania, korupcji, uczciwej konkurencji. Warto przypomnieć, że proces należytej staranności polega na identyfikacji, zapobieganiu, łagodzeniu i usuwaniu negatywnych skutków działalności biznesowej.
Nie należy także zapominać o specyfice Wytycznych OECD. Pomimo tego, że nie są tzw. twardym prawem, w ich stosowaniu przez przedsiębiorstwa nie zachodzi sytuacja pełnej dowolności. Po pierwsze dzieje się tak dlatego, że poszczególne państwa zadeklarowały przystąpienie do wdrażania Wytycznych OECD – zarówno państwa z których pochodzą inwestycje, jak i państwa, w których dane inwestycje są lokowane. Państwa przystępujące do wdrażania i poszanowania Wytycznych OECD zobowiązują się także do podjęcia działań promujących i edukujących uczestników rynku w zakresie zasad prowadzenia odpowiedzianej działalności biznesowej. Ponadto państwa te, poprzez działanie Krajowego Punktu Kontaktowego OECD (KPK OECD), oferują także mechanizm skargowy umożliwiający zgłoszenie postępowania niezgodnego z zasadami wskazanymi w Wytycznych OECD. Krajowy Punkt Kontaktowy OECD tworzy procedury zgłaszania zawiadomień o potencjalnych nieprawidłowościach, przyjmuje od stron takie zawiadomienia i angażując obie strony postępowania, zmierza do wyjaśnienia sporów, doprowadzenia do usunięcia nieprawidłowości, łagodzenia ich skutków oraz zachęca do wypracowania rozwiązań zapobiegających naruszeniom w przyszłości. Warto nadmienić, że KPK OECD nie jest organem sądowym i nie wydaje wyroków, zaś postępowanie przed KPK OECD w związku z potencjalnym naruszeniem zasad dopowiedzianego prowadzenia biznesu stanowi przykład pozasądowego rozstrzygania sporów. KPK OECD podejmuje także szereg działań promujących i edukujących różne grupy interesariuszy w zakresie odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, w tym wdrażania procesów należytej staranności w tym obszarze. Druga kwestia związana z ograniczeniem dobrowolności w zakresie stosowania Wytycznych OECD wynika z przepisów prawa, tj. niektóre aspekty wymienione w Wytycznych OECD, w szczególności w odniesieniu do praw pracowniczych, znajdują odzwierciedlenie w przepisach polskiego prawa pracy.
Wytyczne ONZ mają z kolei wymiar operacyjny i wskazują na konkretne kroki, które powinny być podjęte przez dany podmiot, by oszacować i kontrolować ryzyka naruszeń praw człowieka w działalności biznesowej. Te aspekty będą wspólne w zakresie procesu należytej staranności w zakresie odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej i praw człowieka. W dużym uproszczeniu będą to kroki takie jak: przyjęcie odpowiedniej polityki (w tym praw człowieka) zatwierdzonej przez Zarząd, wdrożenie procedur organizacyjnych umożliwiających wypełnianie zobowiązań zawartych w politykach. Niezbędna jest identyfikacja ryzyk, w tym naruszeń praw człowieka, jak również identyfikacja negatywnego wpływu przedsiębiorstw w kontekście naruszeń praw człowieka oraz zasad odpowiedzialnej działalności biznesowej. Rozwiązania kontrolujące ryzyka naruszeń także muszą być odzwierciedlone w procedurach i narzędziach zarządzania oraz budowania kultury organizacyjnej. Istotnym aspektem analizy i priorytetyzacji ryzyk naruszeń oraz negatywnego wpływu, jak również zgłaszania nieprawidłowości i dostępu do środków zaradczych jest pełne i skuteczne zaangażowanie interesariuszy. Zgodnie z Wytycznymi ONZ wszelkie działania podejmowane przez firmę w kontekście redukcji negatywnego wpływu oraz działania prewencyjne w zakresie poszanowana praw człowieka powinny być poddawane regularnej ewaluacji pod kątem ich skuteczności. Ponadto działania te powinny być komunikowane na zewnątrz. Kluczowym elementem procesu należytej staranności jest mechanizm skargowy. Służy on do weryfikacji skuteczności procedur i narzędzi organizacyjnych w zakresie odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, w tym poszanowania praw człowieka, ale także do wychwytywania potencjalnych ryzyk naruszeń i reagowania na nie. Mechanizm skargowy powinien odnosić się zarówno do kanałów zgłaszania naruszeń, jak i do procedur postępowania w przypadku zgłoszenia sprawy oraz postępowania w przypadku stwierdzania naruszenia. Odnosi się to zarówno do postepowania w zakresie zadośćuczynienia, jak i podjęcia dalszych działań prewencyjnych, czyli ustalania, jaką lekcję wyniósł podmiot rynkowy z danego naruszenia – czy przeprowadzono analizę przyczyn danego naruszenia, czy zrewidowano sprawność systemów i narzędzi zarządzania, czy podjęto działania zapobiegające naruszeniom w przyszłości. Skuteczność mechanizmu skargowego, podobnie jak innych narzędzi i polityk, powinna być poddawana ewaluacji i rewizji.
Uwzględnienie aspektów należytej staranności w odpowiedzialnym prowadzeniu działalności biznesowej, w tym przestrzeganiu praw człowieka, oznacza, że podmiot musi myśleć o zrównoważonym rozwoju strategicznie – samo „odhaczanie” poszczególnych polityk i procedur z listy wymagań już nie wystarczy. Poprzez wdrożenie procesu należytej staranności należy wykazać, iż aspekty zrównoważonego rozwoju stają się rzeczywistym elementem strategii biznesowej.
Przydatne linki:
https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/krajowy-punkt-kontaktowy-oecd
https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/wytyczne-dotyczace-nalezytej-starannosci
https://pihrb.org/wp-content/uploads/2021/09/Wytyczne-ONZ-UNGPs-BHR-PL_web_PIHRB.pdf
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.