Chociaż kredyty węglowe nie są nowością w świecie biznesu, to jednak zrozumienie mechanizmu ich działania nadal nastręcza pewnych trudności. W poniższym tekście postaram się wyjaśnić różnice między poszczególnymi rodzajami kredytów węglowych oraz udowodnić, że prawidłowo przeprowadzona kompensacja emisji dwutlenku węgla wspiera działania redukcyjne i jest ważnym krokiem na drodze do osiągnięcia neutralności węglowej do 2050 roku.
Czym jest kredyt węglowy?
Kredyt węglowy (inaczej: offset węglowy*) to zbywalny dowód redukcji lub usunięcia z atmosfery określonej ilości gazów cieplarnianych, których emisja nastąpiła w innym miejscu. Jest on wydawany w formie certyfikatu przez podmioty prowadzące różne projekty służące pochłanianiu CO2e. Programy offsetowe mogą być oparte na różnych praktykach: zalesianiu, finansowaniu źródeł energii odnawialnej czy ochronie bioróżnorodności. Ich operatorzy, wspierając środowisko naturalne w regeneracji, jednocześnie mają możliwość produkcji kredytów węglowych.
1 kredyt węglowy = redukcja lub przechwycenie 1 tony ekwiwalentu dwutlenku węgla.
* Warto zapamiętać, że termin offset węglowy bywa używany zarówno do określenia kredytu węglowego, jak i samego aktu kompensacji emisji. Dla przejrzystości używanych terminów wyjaśniamy, że kredyt węglowy to certyfikat kompensacji emisji upoważniający do neutralizacji określonej ilości gazów cieplarnianych, natomiast offset to akt kompensacji, czyli wykorzystania/umorzenia kredytu węglowego.
Jak działają kredyty węglowe?
Kredyty węglowe są wykorzystywane do kompensacji emisji gazów cieplarnianych. Ponieważ emisje nie mają granic, a gazy cieplarniane emitowane w różnych miejscach na Ziemi mieszają się, to tak naprawdę nie ma znaczenia, w którym miejscu nastąpi ich przechwycenie lub redukcja – sumaryczna ilość gazów cieplarnianych zgromadzonych w atmosferze i tak się zmniejszy.
Można także powiedzieć, że kredyty węglowe pełnią rolę swego rodzaju „pozwolenia” na emisję gazów cieplarnianych przez osobę, firmę lub nawet cały kraj. Firma, której nie udało się ograniczyć swoich emisji, może zakupić kredyty węglowe, umorzyć je (na zawsze wycofując dany instrument z obiegu) i dzięki temu uwzględnić je w dobrowolnej redukcji swojego śladu węglowego (zoffsetować). W ten sposób koszt emisji gazów cieplarnianych do atmosfery jest dodawany do kosztu produkcji towarów lub świadczenia usług.
W ramach Europejskiego Systemu Handlu Emisjami – EU ETS – istnieje możliwość sprzedania niewykorzystanych kredytów węglowych innemu podmiotowi. EU ETS to wspólnotowy rynek uprawnień do emisji dwutlenku węgla, obejmujący sektor energoelektryczny i najbardziej energochłonne gałęzie przemysłu, nakładając na nie ograniczenia emisji i określając całościowy pułap uprawnień do emisji, które przedsiębiorstwa mogą otrzymać lub zakupić. EU ETS pozwala także na sprzedaż nadwyżek przez te Państwa, które redukują swoje emisje szybciej niż obniżany jest limit udzielanych przez UE uprawnień. Zgodnie z unijną dyrektywą EU ETS 50% środków ze sprzedaży uprawnień powinno zostać wykorzystane na cele środowiskowe: efektywność energetyczną, wytwarzanie energii pochodzącej z OZE, magazynowanie energii, modernizację i sprawiedliwą transformację sektorów szczególnie dotkniętych polityką odejścia od wydobywania paliw kopalnych. Niestety obecnie dyrektywa pozwala na dość swobodne podejście zarówno do sprzedaży uprawnień, jak i rozliczania środków z niej pochodzących.
Jakie rodzaje kredytów węglowych są dostępne na rynku?
Na rynku istnieje wiele rodzajów kredytów węglowych, które osoby fizyczne i firmy mogą zakupić w celu zrównoważenia swoich emisji dwutlenku węgla. W najogólniejszym podziale można wyróżnić projekty związane z energią odnawialną, projekty nakierowane na ochronę lasów i ponowne zalesianie, wychwytywanie metanu, poprawę efektywności energetycznej czy wychwytywanie i przechowywanie dwutlenku węgla. Lista najważniejszych kredytów obejmuje:
CER (Certified Emission Reduction) – to rodzaj kredytów węglowych ratyfikowanych w Protokole z Kyoto i certyfikaty wydawane przez Organizację Narodów Zjednoczonych krajom członkowskim. CERy powstają w wyniku realizacji projektów redukujących emisje gazów cieplarnianych wykorzystujących mechanizmy CDM (Clean Development Mechanism). Offset emisji poprzez CER może być zaliczany do realizacji celów ograniczenia emisji przez państwa będące członkami rynku UE ETS. CERy mogą być nabywane na rynku pierwotnym lub wtórnym (odsprzedawane).
ERU (Emissions Reduction Unit) – są to jednostki redukcji emisji również uwzględnione w Protokole z Kyoto, generowane w ramach mechanizmu JI (Joint Implementation). JI to system, który pozwalał krajom uprzemysłowionym na redukcję swoich emisji poprzez inwestycje w projekty ograniczające emisje w innych krajach uprzemysłowionych. Mechanizm JI polegał na systemie certyfikacji zbliżonym do tego używanego przez CDM, aby zapewnić wiarygodność, kwantyfikowalność i dodatkowość kredytów węglowych. Mechanizm JI nie był jednak tak rozpowszechniony jak CDM, w związku z tym liczba ERU na rynku była o wiele mniejsza, niż CERów. Zgodnie z aktualizowanymi danymi na stronie UNFCCC ostatnie ERU zostały wydane w roku 2015.
VER (Voluntary Emission Reduction) – tzw. dobrowolne jednostki redukcji emisji, które mogą być tworzone według tych samych standardów co jednostki CER. W odróżnieniu od CERów są one niezależne od zobowiązań rządów zawartych w Protokole z Kyoto. VERY odzwierciedlają społeczną odpowiedzialność firm, organizacji i osób indywidualnych oraz stanowią istotny wkład w globalne wysiłki na rzecz redukcji emisji i ograniczenia zmian klimatu.
RECs (Renewable Energy Certificates) – to tzw. certyfikaty energii odnawialnej, będące gwarancją pochodzenia zużywanej energii z OZE. Korzystanie z RECs pozwala użytkownikom na całym świecie składać wiarygodne deklaracje dotyczące swoich redukcji poprzez korzystanie z energii pozyskiwanej z odnawialnych źródeł energii. RECs bywają uważane za rodzaj offsetu służącego kompensacji emisji, jednak pomiędzy tymi instrumentami istnieją znaczące różnice. Offsety mogą obniżać emisje ze wszystkich zakresów (Scope 1, 2 oraz 3), natomiast RECs mogą jedynie przyczynić się do obniżenia emisji z zakresu 2 wynikających z zakupu energii elektrycznej (poprzez weryfikację tego zakupu pod względem jego pochodzenia z certyfikowanych źródeł). Drugą najważniejszą różnicą jest brak zasady dodatkowości w przypadku projektów służących wytwarzaniu RECsów. Chociaż zarówno offsety węglowe różnego typu, jak i RECs, są przydatnymi narzędziami służącymi redukcji emisji gazów cieplarnianych, to jednak są instrumentami o różnym wpływie na środowisko.
TER (True Emission Reduction) – to jednostki redukcji emisji, które niedawno uzyskały patent w Stanach Zjednoczonych. TERy są pierwszymi kredytami węglowymi generowanymi przez ludzkie zachowanie – jednak nie w dosłownym znaczeniu, bowiem redukcje wynikające z tego instrumentu dzieją się w czasie rzeczywistym, a nie w perspektywie czasowej. TERy można wytwarzać za pomocą aplikacji TERbit: narzędzia, które w czasie rzeczywistym mierzy redukcje emisji wynikające z wyboru ekologicznych środków transportu. Te kredyty węglowe promują zmianę zachowań ludzkich i unikanie emisji, zamiast ich neutralizację.
REDD+ – Rozwinięcie skrótu brzmi: Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation. Plus na końcu odnosi się do zrównoważonego zarządzania lasami, a także ochrony i zwiększania zasobów węgla w lasach. Kredyty węglowe REDD+ to instrumenty reprezentujące redukcję emisji gazów cieplarnianych osiągniętą poprzez wdrożenie działań ochronnych. Kredyty REDD+ powstają w ramach projektów mających na celu zmniejszanie emisji dwutlenku węgla w wyniku wylesiania, degradacji lasów lub w ramach prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej. Kredyty te reprezentują uniknięte emisje wynikające z działań w ramach projektu, a dochód uzyskany z ich sprzedaży może być wykorzystany do finansowania dalszych projektów ochrony i odbudowy lasów, a także programów rozwoju społeczności.
Każdy z wymienionych powyżej rodzajów kredytów węglowych ma swoich zwolenników i krytyków. I słusznie – do każdego z nich powinniśmy mieć jakieś wątpliwości. Nie możemy traktować kredytów węglowych jako jedynego rozwiązania problemu emisji gazów cieplarnianych. Przede wszystkim musimy wdrażać strategie redukcyjne, korzystać z energii z odnawialnych źródeł i działać tak, by zapotrzebowanie na offsety węglowe było jak najmniejsze i by korzystanie z nich było uzasadnione – kompensować powinniśmy tylko emisje na ten moment nieuniknione oraz emisje historyczne.
Offsety węglowe wysokiej jakości – jak je rozpoznać?
W mnogości różnych kredytów dostępnych na rynku nietrudno się pogubić. Aby uporządkować system i zapewnić jego wiarygodność, powstały rozmaite standardy. By odpowiedzialnie korzystać z kredytów węglowych, należy inwestować tylko w kredyty certyfikowane międzynarodowo uznanymi standardami, takimi jak Gold Standard, Verra, American Carbon Registry, Climate Action Reserve czy International Forestry Carbon Credit standard. Sama certyfikacja może jednak okazać się niewystarczającym kryterium do uznania danego projektu sekwestracyjnego za w 100% transparentny i wart inwestycji (o greenwashingu, kredytach węglowych i offsetach węglowych opowiada John Oliver w jednym z odcinków swojego programu Last Week Tonight).
Biorąc pod uwagę krytykę rynku kredytów węglowych (w wielu przypadkach uzasadnioną) i odpowiadając na jego wyzwania przed zakupem offsetów powinniśmy sobie zadać kilka ważnych pytań. Przede wszystkim należy przeanalizować transparentność danego projektu oraz jego dodatkowość. Ponadto, wysokiej jakości offsety pochodzą z projektu:
Niestety rynek jest pełen tzw. junk offsets, często sprzedawanych za nawet 1$ (!), co w rzeczywistości nie ma prawa pokryć ekonomicznych kosztów zagwarantowania choćby jednego z wyżej wymienionych aspektów jakościowych. Ponadto na podstawie tej wyceny jednej tony możemy przypuszczać, że takie kredyty stanowią tylko jeden z dodatkowych źródeł przychodu w ramach danego projektu, zatem o jego dodatkowości nie może być mowy.
QU.A.L.ITY – nowa jakość weryfikacji usuwania dwutlenku węgla
W tym momencie obowiązek weryfikacji rzetelności projektu, w który chcemy zainwestować, spoczywa na na nas – jednak i to już niedługo się zmieni! W listopadzie 2022 Komisja Europejska przyjęła wniosek dotyczący pierwszych ogólnounijnych ram certyfikacji pochłaniania dwutlenku węgla. Nowa propozycja, wchodząca w skład Europejskiego Zielonego Ładu, ma pomóc państwom Unii Europejskiej w osiągnięciu zerowych emisji netto do 2050 roku, przyczyniając się jednocześnie do rozwoju zielonych technologii oraz rozwiązań w obszarze zrównoważonego rolnictwa wspierającego wychwytywanie CO2e z atmosfery (tzw. carbon farming). Ma także zwiększyć przejrzystość i wiarygodność projektów pochłaniających dwutlenek węgla i przyczynić się do zwalczania greenwashingu.
We wniosku określono 4 kryteria pod nazwą QU.A.L.ITY:
Wniosek jest aktualnie omawiany przez Komisję i szczegółowo opracowywany przez ekspertów.
Oprócz kryteriów QU.A.L.ITY zaproponowanych przez Komisję Europejską warto pamiętać o tym, że rzetelny projekt, z które pochodzą offsety musi mieć także mierzalny, pozytywny wpływ społeczny, wspierać sprawiedliwą transformację oraz realizować założenia sprawiedliwości klimatycznej.
Jak odpowiedzialnie korzystać z kredytów węglowych?
Każdy zakup kredytów węglowych musi poprzedzić liczenie i efektywna strategia redukcji. Żaden podmiot, który offsetuje bez redukcji, nie może mówić o odpowiedzialnym korzystaniu z kredytów węglowych. Kredytami powinno się kompensować jedynie tę część emisji, której nie udało się zredukować; w przeciwnym razie mamy do czynienia z greenwashingiem lub dokładniej: carbon washingiem.
Unikanie greenwashingu w kontekście offsetów węglowych sprowadza się nie tylko do wyboru projektu sekwestracyjnego zgodnego z kryteriami QU.A.L.ITY. To także odpowiedzialność za kompleksową i długoterminową strategię prowadzącą do całkowitej neutralności węglowej firmy czy organizacji. Także według SBTi (Science Based Targets Initiative) najważniejsza jest eliminacja i redukcja emisji. To oznacza, że jesteśmy ZOBOWIĄZANI podjąć wysiłek w celu maksymalnej redukcji naszych emisji poprzez wprowadzanie zmian w całej strategii rozwoju naszego biznesu.
I chociaż wdrożenie takiej strategii może się czasem wydawać przedsiębiorcom niemal niemożliwe, to tak naprawdę sprowadza się do trzech prostych kroków prowadzących nas do net-zero:
Nie mamy już czasu na półśrodki, musimy działać i redukować nasze emisje – we wszystkich obszarach działalności człowieka – jako rządy i samorządy, biznesy, organizacje i jednostki. Już teraz szacuje się, że do roku 2050 na świecie będzie aż 1,2 miliarda uchodźców klimatycznych, czyli osób, które będą zmuszone szukać innego miejsca do życia z uwagi na susze, powodzie, podtopienia, znikające tereny, brak możliwości prowadzenia upraw, pustynnienie, brak wody pitnej itp. Wprowadzając redukcję emisji gazów cieplarnianych na szeroką skalę już dziś, możemy zapobiec najgorszym konsekwencjom, działając zarazem zgodnie z pryncypiami sprawiedliwości klimatycznej. Jako mieszkańcy regionów relatywnie w niewielkim stopniu dotkniętych jeszcze ociepleniem klimatu, musimy działać dla tych, którzy już dziś tracą dach nad głową i źródło pożywienia. Odpowiedzialne projekty tworzenia kredytów węglowych to jeden z doskonałych sposobów na wyrównanie nierówności i pomoc najbardziej potrzebującym. Korzystajmy z nich właściwie, aby zapewnić wszystkim mieszkańcom Ziemi bezpieczne jutro.
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.