Zasady, założenia i modele gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) kształtują dziś cele i kierunki działań Komisji Europejskiej, państw, regionów czy miast. Są impulsem i zachętą do wprowadzania tego typu strategii w firmach produkcyjnych i usługowych.
W Polsce dobrym przykładem są m.in. duże, międzynarodowe koncerny (takie jak Carlsberg czy Coca-Cola) zapewniające, iż za kilka lat funkcjonować będzie zamknięty na rynku obieg stosowanych butelek, ale również podmioty z rożnych sektorów produkcyjnych, takie jak Synthos SA, KGHM Polska Miedź SA, Rockwool, Famed Żywiec, prezentujące własne strategie lub wizje GOZ.
Również coraz więcej małych i średnich przedsiębiorstw oraz start-upów oferuje rozwiązania, takie jak wykorzystywanie narzędzi teleinformatycznych optymalizujących zasoby (dostawy) i minimalizujących wielkość wytworzonych odpadów. Ciekawe rozwiązania są również oferowane jako wyniki projektów dofinansowanych z środków unijnych, np. internetowe narzędzie do autodiagnozy firm pod kątem spełniania założeń GOZ dla branży turystycznej, opracowane w ramach projektu CIRTOINNO.
Horyzont wyzwań
Nawiązując do celów i zakresu GOZ, a ściślej rzecz biorąc ujęcia problematyki w łańcuchu wartości wydaje się, iż największym wyzwaniem dla podmiotów gospodarczych jest dziś wprowadzenie rozwiązań i ocen dotyczących:
Związane z tym wyzwania dotyczą braku lub niskiej skuteczności instrumentów wspierających długoterminowe rozwiązania organizacyjne (np. rozwijanie symbiozy przemysłowej), systemowe (programy badawczo-rozwojowe uwzględniające udział wszystkich podmiotów w łańcuchu wartości od dostawcy surowca po użytkownika, konsumenta i recyklera) czy prawne, np. zielone lub cyrkularne zamówienia publiczne, ekoprojektowanie oraz ekoznakowanie, w tym wykorzystanie oceny efektywności środowiskowej.
Coraz powszechniej stosowane są metody oceny cyklu życia czy śladu węglowego, dotyczące wpływu danego produktu na środowisko od etapu jego projektowania, przez produkcję, użytkowanie, naprawę i regenerację, aż po gospodarowanie odpadami. Wciąż doskonalone są metody oceny takich rozwiązań w ujęciu ekonomicznym (koszty cyklu życia), które w przypadku certyfikacji budynków — BREEAM — stały się standardem.
Wdrożenie modeli i rozwiązań GOZ wpływa na transformację gospodarki, zazwyczaj oferując nowe rozwiązania dla konsumenta. Dotyczy to w szczególności przejścia z modelu posiadania danego produktu na jego użytkowanie lub współużytkowanie, a także wykorzystania narzędzi IT.
Rosnące oczekiwania społeczne
Coraz szersza akceptacja i potrzeba działań w zakresie poprawy środowiska przez Europejczyków została potwierdzona w badaniach Euorbarometru z grudnia roku 2019. Aż 53% badanych odpowiedziało, iż ochrona środowiska jest dla nich bardzo ważna, a kolejne 41% że raczej ważna. W Polsce wskaźniki te wyniosły odpowiednio 42% i 46%.
Najważniejszymi kwestiami związanymi z ochroną środowiska były dla Polaków zanieczyszczenie powietrza, rosnąca ilość odpadów, zanieczyszczenie rzek i zmiany klimatu — obszary ważne i priorytetowe również w celach GOZ. Polacy uznają, że zachęty finansowe oraz zmiana produkcji i handlu są skutecznymi działaniami na rzecz ochrony środowiska.
Aby jednak następowały takie zmiany niezbędna jest edukacja, umożliwiająca identyfikację, ocenę i wdrażanie rozwiązań przynoszących wymierne efekty ekonomiczne i środowiskowe w całym łańcuchu wartości. Ze względu na wielowymiarowość tych działań, jak i brak transparentności na rynku produktów przyjaznych dla środowiska (greenwashing) oraz skutecznych zachęt finansowych dla biznesu (preferencyjne stawki VAT) czy rozwiązań systemowych (symbioza gospodarcza, rozszerzona odpowiedzialność producenta), GOZ wciąż stanowi dla wielu konsumentów i producentów nowe wyzwanie.
Łączenie sił
Ciekawym rozwiązaniem na rzecz jego sprostania są tworzone już dziś koalicje i inicjatywy współpracy obejmujące podmioty z całego łańcucha wartości, których celem jest wdrażanie zasad GOZ, np. Ceflex, Circular Plastics Alliance czy European Battery Alliance. Stwarzają one nadzieję i szansę, iż przy zwiększającej się odpowiedzialności wszystkich podmiotów po stronie produkcji i konsumpcji model GOZ stanie się szerzej realizowany, przyczyniając się do zrównoważonego rozwoju.
Właściwy pomiar transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym oraz wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy na poziomie kraju, sektora czy regionu to kolejne wyzwanie, wymagające szerokich konsultacji i promocji. Na tak zarysowane wyzwanie odpowiedzi szuka m.in. realizowany obecnie projekt oto-GOZ (Gospostarteg).
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.