Wykorzystanie danych przestrzennych w ocenie ryzyk związanych z bioróżnorodnością

Bioróżnorodność obejmuje zróżnicowanie form życia na Ziemi, od różnorodności genetycznej w obrębie gatunków po różnorodność ekosystemów. Odgrywa ona kluczową rolę w utrzymaniu równowagi procesów naturalnych, które wspierają wszystkie organizmy żywe, w tym ludzi. Utrata bioróżnorodności¹, spowodowana m.in. zmianą klimatu, wylesianiem czy degradacją siedlisk, nie tylko stanowi zagrożenie dla ekosystemów i zamieszkujących je organizmów, ale też stwarza ryzyko dla przedsiębiorstw, których działalność w bezpośredni lub pośredni sposób zależy od dostępności usług ekosystemowych.

W przypadku branż zależnych od zasobów naturalnych, takich jak branża spożywcza, utrata bioróżnorodności bezpośrednio zagraża dostawom surowców. Kolejnym przykładem jest branża turystyczna powiązana zarówno z usługami kulturowymi jak i regulacyjnymi. W innych sektorach skutki mogą być pośrednie, np. zmniejszenie możliwości oczyszczania wody czy sekwestracji węgla. Co więcej, nowe regulacje oraz rosnące oczekiwania interesariuszy dotyczące ochrony środowiska zwiększają ryzyka reputacyjne i prawne związane z kwestiami bioróżnorodności.

Bioróżnorodność to złożona sieć powiązań i zależności, a efekty zaburzenia tych relacji mogą być opóźnione w czasie. Dlatego poważnym wyzwaniem dla wielu przedsiębiorstw staje się określenie ryzyk związanych właśnie z bioróżnorodnością i ekosystemami. Ważną rolę w przeprowadzeniu analizy podwójnej istotności (istotność wpływu oraz istotność finansowa) odgrywają systemy informacji geograficznej (GIS).

Rola danych geograficznych w analizie ryzyk związanych z bioróżnorodnością

Analiza danych przestrzennych to podstawowa „desktopowa” metoda stosowana przy ocenie interakcji między działalnością biznesową a środowiskiem naturalnym i jego komponentami. Wykorzystanie danych przestrzennych umożliwia przedsiębiorstwom identyfikowanie priorytetowych obszarów oraz podejmowanie świadomych decyzji w celu minimalizacji ryzyka. Na przykład, poprzez nakładanie danych biznesowych (takich jak lokalizacja zakładów, firm w łańcuchu dostaw czy miejsc wydobycia surowców) na mapy rozmieszczenia form ochrony przyrody czy występowania gatunków, przedsiębiorstwa mogą uniknąć lokalizacji nowej inwestycji w sąsiedztwie cennych siedlisk lub obszarów chronionych, a także monitorować wpływ bieżącej działalności na żyjące w sąsiedztwie populacje.

Kluczowe wskaźniki bioróżnorodności, które można ocenić za pomocą danych przestrzennych, obejmują:

• utratę siedlisk – dzięki mapowaniu zmian użytkowania gruntów firmy mogą ocenić, w jakim stopniu ich działalność przyczynia się do wylesiania lub fragmentacji siedlisk;
• bogactwo gatunkowe – dane GIS mogą wskazywać obszary o wysokiej różnorodności gatunkowej lub obecności gatunków zagrożonych, co pozwala firmom dostosować działania w celu ograniczenia negatywnego wpływu, zgodnie z hierarchią łagodzenia (unikanie, minimalizowanie, regeneracja i kompensacja);
• usługi ekosystemowe – mapowanie usług ekosystemowych, takich jak regulacja wody, żyzność gleby czy zapylanie, może pomóc firmom zrozumieć szerszy wpływ ich działalności na środowisko, a także pozwala przewidzieć potencjalne ryzyka związane z utratą/ograniczeniem dostępności do usług ekosystemowych w perspektywie długoterminowej.

Narzędzia GIS do oceny ryzyka bioróżnorodności

GIS (System Informacji Geograficznej) to narzędzie do analizy i wizualizacji danych geoprzestrzennych. Umożliwia firmom łączenie różnych rodzajów danych – takich jak topografia, użytkowanie gruntów, obszary o wysokiej różnorodności biologicznej i dane klimatyczne – w kompleksowe mapy. Pomaga to zidentyfikować obszary o wysokim ryzyku, gdzie działalność biznesowa może negatywnie wpływać na bioróżnorodność.

Na rynku dostępne są narzędzia oparte na GIS, które zostały zaprojektowane specjalnie do analizy bioróżnorodności. Przykłady obejmują:

• IBAT (Integrated Biodiversity Assessment Tool) zapewnia dostęp do danych dotyczących obszarów chronionych (World Database on Protected Areas), kluczowych obszarów bioróżnorodności (Key Biodiversity Areas) oraz gatunków zagrożonych (Czerwona księga gatunków zagrożonych IUCN), co pomaga ocenić ryzyko związane z bioróżnorodnością na poziomie konkretnych lokalizacji.
• Map of Life (MOL) to narzędzie stworzone z myślą o globalnym monitorowaniu bioróżnorodności oraz rozmieszczenia gatunków. MOL umożliwia analizę rozmieszczenia gatunków na danym terenie oraz w czasie, dzięki czemu firmy mogą monitorować zmiany w bioróżnorodności wokół swoich działań i dostosowywać strategie minimalizacji ryzyk.
• InVest (Integrated Valuation of Ecosystem Services and Tradeoffs) to zestaw modeli używanych do mapowania i wyceny usług ekosystemowych, które mogą pomóc firmom w zrozumieniu, jak bioróżnorodność przyczynia się do ich działalności i jak zarządzać nią w sposób zrównoważony.

Ryzyka bioróżnorodności w łańcuchach dostaw

Ryzyko związane z bioróżnorodnością dotyczy także łańcuchów dostaw. Wiele przedsiębiorstw polega na zasobach naturalnych pochodzących z regionów o wysokiej wartości bioróżnorodności, a łańcuchy dostaw, które obejmują obszary dotknięte wylesieniem lub degradacją środowiska, są narażone na szczególne ryzyko. Dzięki wykorzystaniu danych przestrzennych do mapowania łańcuchów dostaw firmy mogą identyfikować tzw. hot spoty ryzyka bioróżnorodności i współpracować z dostawcami w celu wdrażania bardziej zrównoważonych praktyk. Jest to szczególnie ważne w sektorach takich jak rolnictwo i leśnictwo, gdzie nieodpowiedzialne praktyki użytkowania gruntów znacząco przyczyniają się do utraty bioróżnorodności.

Na przykład, firma pozyskująca olej palmowy może korzystać z narzędzi GIS do oceny, czy jej łańcuch dostaw nakłada się na obszary wylesienia, co umożliwia wykluczenie nieodpowiedzialnych kontrahentów i współpracę z dostawcami przestrzegającymi zrównoważonych praktyk użytkowania gruntów. Podobnie, firma spożywcza może wykorzystać dane przestrzenne do identyfikacji, gdzie znajdują się jej dostawcy rolniczy w odniesieniu do ważnych usług ekosystemowych, takich jak zaopatrzenie w wodę czy zapylanie, oraz czy są narażeni na ich utratę.

Zmiana klimatu, bioróżnorodność i ryzyko biznesowe

Zmiana klimatu i bioróżnorodność są ze sobą ściśle powiązane2, a dane GIS są kluczowe w zrozumieniu, jak zmiana klimatu wpływa na bioróżnorodność i ekosystemy, a w konsekwencji na działalność biznesową. Wzrost temperatur, zmiany opadów oraz ekstremalne zjawiska pogodowe mogą przyspieszać utratę bioróżnorodności, zakłócając funkcjonowanie ekosystemów i świadczonych przez nie usług. Dla firm oznacza to wzrost ryzyka operacyjnego, zwłaszcza w sektorach zależnych od zasobów naturalnych, takich jak rolnictwo, produkcja żywności, energetyka czy przemysł farmaceutyczny.

[1] Living Planet Index pokazuje, że w ciągu ostatnich 50 lat (1970-2020) średnia liczebność monitorowanych populacji dzikich gatunków zmniejszyła się o 73%., WWF (2024) Living Planet Report 2024 – System w niebezpieczeństwie. WWF, Gland, Szwajcaria.