„Pomimo wszelkich naszych ludzkich wysiłków, życie na Ziemi zależy wyłącznie od 30-centymetrowej, wierzchniej warstwy gleby oraz faktu, że pada deszcz” – mówił już w latach 60. słynny amerykański dziennikarz radiowy, Paul Harvey. Jak bardzo nie staralibyśmy się tego nie słyszeć, jego wypowiedź przebija się coraz mocniej do zbiorowej świadomości biznesu, rolników i konsumentów. Dbałość o jakość i żyzność gleby jest kluczowa dla zachowania stabilności w łańcuchach dostaw nie tylko branży spożywczej, jak zwykło się automatycznie myśleć, ale również tekstylnej, budowlanej, chemicznej, farmaceutycznej i wielu innych, gdzie dziś jeszcze nie widzimy potęgi roślin jako alternatywy dla syntetycznej produkcji bazującej na paliwach kopalnych.
Rolnictwo regeneratywne to praktyka, która koncentruje się na optymalnym wykorzystaniu aktualnej wiedzy naukowej i technologicznej dla odbudowania potencjału plonotwórczego gleby, przy zachowaniu rentowności producenta rolnego oraz dbałości o cały ekosystem, w którym dane gospodarstwo funkcjonuje. Potencjał plonotwórczy brzmieć może dość enigmatycznie, stąd krótkie wyjaśnienie, co kryje się za tym twierdzeniem. Otóż gleba to największy organizm żywy na Ziemi, zamieszkały przez biliony mikroorganizmów, który również potrzebuje pokarmu. Tak się składa, że ten pokarm, w procesie fotosyntezy, pochłaniając gigatony CO2, tworzony jest przez rośliny, a następnie sprowadzany poprzez system korzeniowy do gleby, karmiąc mikroorganizmy glebowe. Bakterie, grzyby i inne żywe organizmy zamieszkujące glebę, w zamian za pokarm, wykonują w glebie kluczowe dla ciągłości życia na Ziemi funkcje, jak choćby udostępnianie roślinom składników pokarmowych w przyswajalnej formie, rozkład resztek, przeciwdziałanie zjawiskom patogennym, tworzenie próchnicy glebowej. Sekwestracja węgla i pozostałe zjawiska, jakie zachodzą w glebie, przynoszą również wiele innych korzyści, oprócz redukcji emisji, a najważniejsze z nich to przede wszystkim szansa na stworzenie stabilnego magazynu wody opadowej oraz składników pokarmowych, dzięki którym jakakolwiek produkcja rolnicza jest nadal możliwa.
Sama praktyka regeneratywna jest często mylnie pojmowana jako krok wstecz i powrót do niskowydajnej produkcji sprzed ery nawozowej. Tymczasem podstawą rozwoju rolnictwa regeneratywnego są badania naukowe i rozwój nowych technologii, w tym pomiarowych, m.in. w obszarze zasobności w składniki pokarmowe i konieczności nawożenia lub jej braku, w zakresie obecności i stabilności życia mikrobiologicznego czy zdolności do retencji i prawidłowego filtrowania wód przepływających przez profil glebowy. Ograniczenie kosztów produkcji rolnej, konserwacja odbudowywanej zdolności do plonowania, odporności na suszę i zjawiska patogenne – to efekty praktyki regeneratywnej. Bez najnowocześniejszych mikroskopów, technologii spektralnych, dronów i wsparcia analitycznego aplikacji wykorzystujących AI nie byłoby możliwe zrozumienie tego, jak działa gleba oraz jak współdziała życie glebowe z fizjologią roślin.
Regeneratywna praktyka rolna jest wskazywana jako jedno z najbardziej efektywnych narzędzi systemowych w wyhamowaniu zmian klimatyczno-środowiskowych, np. we wspomnianym aspekcie równoważenia emisji gazów cieplarnianych, retencji wody, przeciwdziałaniu pustynnieniu gleb, a także utracie bioróżnorodności. Jej powszechne wdrożenie jednak wymaga działań, które rozłoży ryzyko transformacji gospodarstw pomiędzy producentów rolnych i odbiorców produktów rolnych. Największe bariery, jakie zostały zdiagnozowane w ankiecie przeprowadzonej wśród rolników aktywnych w grupie facebookowej Ekoschematy i opłacalne rolnictwo1 (blisko 50 tys. użytkowników), to brak doradców rolnych doświadczonych w transformacji regeneratywnej oraz brak gospodarstw w trakcie lub po procesie transformacji, chętnych do dzielenia się wiedzą i doświadczeniem. Kolejne przyczyny to ryzyko finansowe, związane z mniejszym plonowaniem w pierwszych dwóch–trzech latach transformacji oraz niezbędne inwestycje sprzętowe.
Warto w tym miejscu wspomnieć korzyści wynikające z wprowadzenia praktyki regeneratywnej. Pierwsza z nich bowiem to potężna redukcja kosztów wynikająca z ograniczenia wydatków na nawożenie syntetyczne oraz chemiczną ochronę, a także paliwa. Regeneratywny rolnik bazuje na bezorkowym lub uproszonym systemie uprawy, pozostawia resztki pożniwne na polu, stosuje organiczne nawożenie, wykorzystuje również wiedzę o fizjologii roślin i wzmacnia ich system odporności, np. stosując uprawy towarzyszące i wspierające roślinę główną w plonie. Badanie BCG, wykonane w Niemczech w 2022 r. wskazało, że rolnictwo regeneratywne mogłoby przynieść niemieckim rolnikom korzyści w wysokości 8,5 mld euro rocznie. Kwota obejmuje oszczędności na kosztach produkcji i wzrastającej z czasem efektywności produkcji, głównie z uwagi na znacznie wyższą odporność produkcji regeneratywnej na stres wodny oraz nowe odmiany patogenów2.
Jeśli chodzi o szeroko pojęty biznes, korzystający z produkcji rolnej jako surowca do produkcji dóbr od materiałów budowlanych, poprzez leki, tekstylia, na żywności kończąc, to wygrywają te firmy, które stawiają na wsparcie lokalnych producentów rolnych w zielonej transformacji. Przykładem może być współpraca General Mills i Rhodale Institute i udzielenie wsparcia technicznego oraz doradczego dostawcom, czy wsparcie finansowe gwarantowane chętnym do transformacji gospodarstwom rolnym przez McCain Food i Farm Credit Canada. Korzyści dla biznesu ze wsparcia regeneratywnej produkcji to przede wszystkim stabilne łańcuchy dostaw, ale także mierzalne wsparcie odbudowy kapitału naturalnego: zasobów wody, żyzności gleb, bioróżnorodności. Regeneratywna produkcja to także więcej wartości odżywczych, co stanowić może dla producenta istotną przewagę konkurencyjną i ważny element przekazu dla konsumenta. To także zagwarantowanie sobie czynnej obecność na scenie biznesowej w zmieniających się dynamicznie warunkach. Oddolne inicjatywy i alternatywne źródła sprzedaży produktów rolnych wydają się nadal tematem niszowym, ale czy na pewno jesteśmy aż tak daleko od osiągnięcia masy krytycznej niezbędnej do wyznaczenia zmiany systemowej?
Wiele firm boryka się z problemami z zatrudnieniem młodych pracowników, bowiem ci ostatni zorientowani są na firmy z pozytywnym wpływem na kwestie społeczne i środowiskowe. Projekty regeneratywne łączą oba te aspekty, co pokazują inicjatywy takie jak tworzenie farm agroleśniczych na przedmieściach Mediolanu SOULFOOD FORESTFARMS3 czy projekt Campusu Bemke z Farm Labem w sercu, w Klęczy Dolnej na Małopolsce4. Wsparcie praktyki regeneratywnej to także praktyczne rozwiązanie wielu dylematów związanych z wypełnieniem wymogów prawnych w obszarze zrównoważonego rozwoju, np. w zakresie dążenia firm do neutralności klimatycznej.
Fundacja Grunt od Nowa prowadzi projekty szkoleniowe, badawcze i wdrożeniowe w obszarze regeneracji środowiska glebowego. Wspierając gospodarstwa rolne, dba o zachowanie ich rentowności w procesie transformacji przy jednoczesnej ochronie całego ekosystemu. Jej celem jest zapewnienie obecnym i przyszłym pokoleniom powszechnego dostępu do zdrowej, produkowanej lokalnie żywności. Fundacja prowadzi program szkoleniowy dla rolników oraz doradców rolniczych Akademia Regeneratywnego Rolnika , który otrzymał w 2022 roku Diamentową Nagrodę w kategorii produkt edukacyjny w konkursie Lider ESG.
1 Grupa działa na Facebooku pod linkiem: https://www.facebook.com/groups/854464225620680/
2 T. Kurth, B. Subei, P. Plötner, S. Krämer, The Case for Regenerative Agriculture in Germany—and Beyond, https://www.bcg.com/publications/2023/regenerative-agriculture-benefits-germany-beyond [dostęp: 18.12.2023].
3 Szczegółowe informacje o inicjatywie są dostępne na stronie: https://soulfoodforestfarms.it
4 Szczegółowe informacje o inicjatywie są dostępne na stronie: https://campusbemke.pl/jesien-z-farmlabem-cykl-warsztatow
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.