Prawo do naprawy – klucz do zrównoważonego rozwoju i okazja do innowacji

W 2022 roku wyprodukowano rekordowe 62 mln ton e-odpadów^[1], co stanowi wzrost o 82% w porównaniu z 2010 rokiem. Jest to najszybciej rosnący strumień odpadów na świecie. Według Komisji Europejskiej aż 80% negatywnego wpływu na środowisko można ograniczyć już na etapie projektowania. Przedsiębiorstwa mogą to osiągnąć poprzez właściwą strategię wzorniczą, ścisłą współpracę w łańcuchu wartości oraz odpowiedni model biznesowy.

Prawo do naprawy, jako element regulacji unijnych, wspiera te działania, wprowadzając przepisy umożliwiające łatwiejszą naprawę i przedłużenie cyklu życia produktów. To nie tylko obowiązek, ale również okazja dla firm, aby zdobyć przewagę konkurencyjną, dostosowując swoje produkty i usługi do oczekiwań konsumentów, dla których dostępność naprawy jest kluczowym argumentem przy decyzji zakupowej.

Prawo do naprawy (Right to Repair, R2R), wprowadzone przez Unię Europejską, jest częścią szerszych rozwiązań systemowych, takich jak rozporządzenie ESPR dotyczące ekoprojektowania (nr 2024/1781) oraz cyfrowe paszporty produktów (DPP). Wspólnie tworzą one fundament dla gospodarki o obiegu zamkniętym, wzajemnie się wspierając i nakładając nowe obowiązki na producentów i dostawców, by projektowali produkty łatwe do naprawy i bardziej zrównoważone. Uniknięte emisje powstałe wskutek naprawy lub odnowy produktu pomagają przedsiębiorstwom w ograniczeniu emisji w zakresie 3 oraz w osiągnięciu zeroemisyjności.

Prawo do naprawy – podstawy i cel 

Kluczowym krokiem w kierunku zrównoważonego rozwoju jest stworzenie warunków, w których naprawa produktów staje się opłacalną, szybką i łatwą alternatywą dla zakupu nowego urządzenia. Dzięki temu naprawa będzie realną opcją do wyboru, co wzmocni kulturę naprawiania oraz odpowiedzialną konsumpcję. Konsumenci są coraz bardziej świadomi ekologicznie i oczekują, że produkty będą trwałe, łatwe do naprawy oraz w ostatnim kroku zdatne do recyklingu.

Dyrektywa 2024/1799 w sprawie prawa do naprawy wprowadza szereg obowiązków mających na celu przedłużenie cyklu życia produktów i ograniczenie odpadów. Na producentów nałożono wymóg utrzymania dostępności części zamiennych, udostępniania dokumentacji technicznej oraz zapewnienia transparentności wycen i warunków napraw (art. 4). Przepisy obejmują takie produkty jak pralki, zmywarki, smartfony oraz baterie do lekkich środków transportu. Dodatkowo art. 16 dyrektywy przewiduje przedłużenie rękojmi o 12 miesięcy, jeśli klient zdecyduje się na naprawę w ramach gwarancji.

Zgodnie z art. 5 dyrektywy prawo do naprawy dotyczy towarów wymienionych w załączniku II, takich jak sprzęt AGD z nowymi etykietami energetycznymi, a także smartfony, wyświetlacze, serwery i baterie. Dyrektywa wymaga od producentów udostępnienia części zamiennych i publikowania szczegółowych instrukcji naprawczych, co umożliwia konsumentom samodzielną naprawę lub korzystanie z usług zewnętrznych serwisów. Platformy internetowe napraw (art. 7) mają zapewnić klientom łatwy dostęp do informacji o punktach serwisowych i naprawach, wspierając ich w podejmowaniu świadomych decyzji zakupowych.

Podsumowanie

• Obowiązek naprawy (art. 5): Producent musi zapewnić możliwość naprawy w przypadku usterek, które nie wynikają z niezgodności towaru z umową sprzedaży. Naprawa powinna być dostępna za określoną opłatą lub bezpłatnie. Producent nie może odmówić naprawy z powodów ekonomicznych ani z powodu wcześniejszych napraw wykonanych przez inny serwis.
• Przedłużenie rękojmi o 12 miesięcy (art. 16): Konsument wybierający naprawę zamiast wymiany produktu zyskuje dodatkową ochronę gwarancyjną na produkt.
• Europejski formularz naprawy (art. 4): Standaryzowana wycena i warunki naprawy. Konsument może zażądać bezpłatnej wyceny, a po jej akceptacji formularz ten staje się częścią prawnie chronionej umowy naprawy.
• Krajowa platforma napraw (art. 7): Kraje członkowskie muszą stworzyć platformę umożliwiającą konsumentom znalezienie punktów napraw i dostęp do usług naprawczych, co ułatwi naprawy posprzedażowe.

Zwiększenie roli obszaru posprzedażowego

W związku z nowymi przepisami rola przedsiębiorstw świadczących usługi posprzedażowe, takich jak serwisy naprawcze i firmy zajmujące się odnawianiem produktów, zyskuje na znaczeniu. Dysponują one unikalną wiedzą o typowych usterkach i możliwościach usprawnienia produktów, co stanowi cenny wkład w proces projektowania i produkcji. Aby sprostać nowym wymogom, producenci będą musieli blisko współpracować z firmami zajmującymi się naprawami i zarządzaniem częściami zamiennymi. Wymiana danych i współpraca w całym łańcuchu dostaw będzie kluczowa dla skutecznego ograniczenia wpływu działalności na środowisko i wzmocnienia gospodarki obiegu zamkniętego.

Co to oznacza dla biznesu? 

1. Adaptacja procesów produkcyjnych: Firmy będą musiały dostosować swoje produkty, aby były bardziej naprawialne, a cyfrowe paszporty produktów (DPP) umożliwią monitorowanie cyklu życia urządzeń. To zwiększy przejrzystość, sprawi, że naprawa będzie preferowaną strategią przedłużenia cyklu życia produktu, ułatwi gospodarowanie odpadami oraz recykling.
2. Nowe wymogi utrzymania części zamiennych: Choć producenci nie będą musieli bezpośrednio ponosić kosztów napraw, będą zobowiązani do przechowywania części zamiennych i zapewnienia ich dostępności przez długi czas. Konieczność magazynowania części i zarządzania logistyką wpłynie na strukturę operacyjną firm i będzie wymagać optymalizacji zasobów.
3. Społeczna i ekologiczna odpowiedzialność: Prawo do naprawy wzmocni strategie ESG, odpowiadając na rosnące wymagania konsumentów i inwestorów. Nowe regulacje pokazują, że UE zmierza w stronę odpowiedzialnej produkcji, a przedsiębiorstwa, które wprowadzą te zmiany, mogą stać się liderami rynku w zakresie odpowiedzialności społecznej.
4. Ograniczenie emisji w zakresie 3: Przedłużenie cyklu życia produktów, dzięki naprawom i odnawianiu, pozwala uniknąć emisji związanych z produkcją nowych urządzeń, co bezpośrednio przekłada się na ograniczenie emisji w tzw. zakresie trzecim (Scope 3). Wspieranie napraw i ponowne wykorzystywanie produktów redukuje ilość odpadów oraz potrzebę wykorzystania surowców, co jest kluczowe w realizacji celów zrównoważonego rozwoju i minimalizacji śladu węglowego.
5. Potencjał do innowacji: Prawo do naprawy stwarza przestrzeń dla innowacyjnych produktów i modeli biznesowych, takich jak subskrypcje, nowe modele usług naprawczych, programy odkupu i odnawiania produktów czy wynajem sprzętu. Takie podejście nie tylko wspiera rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym, ale również generuje nowe źródła przychodu i zwiększa atrakcyjność oferty rynkowej.
6. Zwiększenie lojalności klientów: Klienci są bardziej skłonni do ponownego zakupu produktów tej samej marki, jeśli mają pozytywne doświadczenia związane z naprawą. Firmy, które zapewnią sprawny i przystępny serwis, mogą liczyć na lojalność klientów, co przekłada się na długoterminowe korzyści finansowe oraz budowanie silnej pozycji na rynku.

Wnioski: gotowość na przyszłość i wartość długoterminowa

Prawo do naprawy stanowi istotny krok w kierunku rozwoju opartego na zrównoważonych praktykach zarówno producentów, jak i konsumentów. Firmy, które szybko dostosują się do nowych wymogów i wprowadzą rozwiązania wspierające naprawę oraz ekoprojektowanie, będą lepiej przygotowane na wyzwania przyszłości. Włączenie DPP oraz zasad ekoprojektowania do procesów produkcji nie tylko spełnia wymogi prawne, ale także wpisuje się w strategię gospodarki o obiegu zamkniętym i dekarbonizacji, która staje się fundamentem zrównoważonego rozwoju.

^[1] https://ewastemonitor.info/the-global-e-waste-monitor-2024/ (dostęp na dzień 05.11.2024