Tworzenie, wdrażanie oraz utrzymywanie Systemu Zarządzania Środowiskowego, zazwyczaj opartego na wymaganiach normy ISO 14001, stały się kluczowymi narzędziami w kształtowaniu odpowiedzialnego podejścia biznesu do środowiska i jego ochrony. Podejście tradycyjne koncentruje się na minimalizacji negatywnych skutków działalności na środowisko. Ustanawiana jest polityka środowiskowa obowiązująca w organizacji oraz powiązane z nią (i z niej wynikające) cele i wskaźniki mające na celu zmniejszenie ryzyka biznesowego związanego z wpływem działalności na środowisko naturalne, zgodnie z ustalonymi w polityce zasadami. Podejmowane działania, w myśl zasady ciągłego doskonalenia, mają systematycznie zmniejszać presję na środowisko. Kluczem do sukcesu są tutaj działania prewencyjne oraz zarządzanie oparte na analizie zagrożeń i możliwości (ryzyka i szans). Co jednak ze zmianami, które w środowisku już zachodzą?
Zamiany klimatu a ryzyko w biznesie
Istnieją procesy o zasięgu globalnym, które obecnie zachodzą i są wynikiem długotrwałej antropopresji. Jednym z tego typu zjawisk są zmiany klimatu, kreujące nowe warunki, w jakich funkcjonuje biznes. Częściej występujące ekstremalne zjawiska pogodowe, wzrost średniorocznej temperatury, pogorszenie jakości powietrza, ograniczone zasoby i w konsekwencji przerwane globalne łańcuchy dostaw, wzrost kosztów ubezpieczenia czy ograniczenie dostępu do kapitału generują nowe grupy zagrożeń. Zarządzanie środowiskowe powinno oczywiście uwzględniać wszelkie środki, które służą minimalizacji wpływu przedsiębiorstwa na pogłębianie kryzysu klimatycznego. Skuteczne zarządzanie musi jednak uwzględniać wszystkie istotne ewentualności wynikające z analizy kontekstu organizacji. Aby mówić o skutecznym zarządzaniu środowiskowym, nie można zatem przejść obojętnie obok zmian, które mają znaczący wpływ na analizę ryzyka i szans – tym bardziej że zmiany te (oraz ich skutki) coraz częściej widoczne są gołym okiem.
W tym kontekście pojęcie adaptacji do zmian klimatu zyskuje na znaczeniu, uzupełniając standardowe praktyki środowiskowe o strategiczny wymiar. Wraz z narastającą wagą raportowania ESG adaptacja do zmian klimatu staje się nie tylko etycznym imperatywem, lecz także kluczowym elementem zwiększającym wartość organizacji oraz jej zgodność z globalnymi wysiłkami na rzecz zrównoważonego rozwoju. Zagadnienie adaptacji pojawia się w standardzie raportowania ESRS E1, który wymaga ujawnienia polityki (zasad) i planów organizacji względem adaptacji, z uwzględnieniem ryzyka i szans wynikających ze zmian klimatu.
Zarządzanie w obszarze adaptacji do zmian klimatu rozpoczyna się od rozszerzenia naszego pola widzenia w zakresie analizy kontekstu organizacji. Są do tego odpowiednie narzędzia, a jednym z nich jest norma ISO 14090.
ISO 14090 – systemowe podejście do adaptacji
Celem standardu ISO 14090 jest zwrócenie uwagi na skutki, jakie dla organizacji generują zmiany klimatu. Norma zapewnia odpowiednie ramy pomagające w zrozumieniu, reagowaniu i dostosowywaniu się to tych zmian, nie pomijając przy tym dążenia do zrównoważonego rozwoju i łagodzenia skutków działalności gospodarczej. Znajdziemy w niej praktyczne i usystematyzowane podejście oparte na analizie ryzyka i szans. Jej stosowanie ma umożliwić organizacjom odpowiednie uwzględnienie adaptacji do zmian klimatu podczas projektowania, wdrażania, doskonalenia i aktualizacji polityk, strategii, planów i działań. Proces adaptacji został podzielony na 6 etapów:
Na etapie wstępnego planowania i oceny wpływów niezmiernie istotne jest korzystanie z odpowiednich danych źródłowych. Do poprawnej oceny konieczne jest bowiem precyzyjne (na tyle, na ile to możliwe) określenie skutków zmian klimatu w danym miejscu, rozkładu ich intensywności w czasie oraz określenie tych parametrów dla całego łańcucha wartości. Źródłem danych mogą być krajowe i regionalne organy administracji publicznej (np. Ministerstwo Środowiska, GIOŚ, GDOŚ), instytuty (np. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Krajowy Ośrodek Zmian Klimatu Instytutu Ochrony Środowiska, Państwowy Instytut Geologiczny), jednostki badawcze i naukowe (np. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych) czy narzędzia interaktywne (np. mapy na podstawie pomiarów satelitarnych NASA). Określenie źródeł, ich wiarygodności i poziomu istotności uzyskanych informacji jest tu kluczowe dla poprawnego zrozumienia zmian i ich skutków.
Wpływ zmian klimatu powinien być oceniany kompleksowo, obejmując wszelkie interakcje bezpośrednie i pośrednie. Mogą to być oddziaływania związane ze zjawiskami pogodowymi, dostępnością zasobów, przepływem dóbr, usług i energii w łańcuchach wartości czy zdrowiem i bezpieczeństwem pracowników. Sięgając głębiej, znajdziemy również elementy, które pośrednio wynikają z kryzysu klimatycznego. Przykładami mogą być zmiany w prawie i systemie podatkowym, dostęp do kapitału determinowany przez ryzyka klimatyczne, jak również zmiany wzorców zachowań konsumentów. Duże znaczenie ma tutaj także zdolność do oceny przyszłych trendów na bazie danych historycznych i odpowiedniego modelowania. Kierunki powinny być nakreślone zarówno dla warunków średnich, jak i tych ekstremalnych, biorąc pod uwagę zmienność, sezonowość i cykliczność parametrów. To nie jest proste, ale nikt nie mówił, że będzie łatwo. Norma ISO 14090 daje jednak wiele odpowiedzi na to, jak skutecznie zaplanować i zaimplementować adaptację do zmian klimatu oraz jak mierzyć jej skuteczność i wprowadzać korekty w przyjętych zasadach i modelach. Takiego podejścia wymaga również przytoczony wcześniej standard raportowania ESRS E1, który w omawianym zakresie jest wiążący dla firm zobowiązanych do raportowania ESG przez dyrektywę CSRD.
Podsumowanie
Współczesne zarządzanie środowiskowe oparte na normie ISO 14001 ewoluuje, aby nie tylko minimalizować negatywny wpływ, lecz także adaptować się do zmian już zachodzących w środowisku. Rozszerzając horyzont analizy, norma ISO 14090 oferuje strukturalne podejście do adaptacji do zmian klimatu, pomagając firmom przewidzieć i reagować na wyzwania związane z kryzysem klimatycznym. Wzrastająca waga raportowania ESG podkreśla znaczenie adaptacji jako istotnego elementu zrównoważonego rozwoju, łącząc zasadę działania odpowiedzialnego biznesu z globalnymi celami zrównoważonego rozwoju. Skuteczna adaptacja do warunków otoczenia daje pole do kolejnych działań zapobiegawczych lub naprawczych. Przedsiębiorstwa, które skutecznie wdrażają te koncepcje, nie tylko minimalizują ryzyko, lecz także budują zrównoważoną przyszłość, osiągając harmonię między działalnością gospodarczą a ochroną środowiska.
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.