Przy drugim ze stolików dyskusyjnych podczas konferencji ekspertów Climate Leadership pod hasłem „Ślad Węglowy i co dalej” poruszany był temat „Ślad węglowy nieruchomości: od projektu do użytkowania z dbałością o neuroróżnorodność i oczekiwania pracowników”. Moderatorami spotkania zostali Wioletta Fabrycka oraz Radosław Andrulewicz. Grupa liczyła 13 osób i składała się z ekspertów wszechstronnie powiązanych z rynkiem nieruchomości – od użytkowników, przez projektantów i deweloperów, po konsultantów oraz przedstawicieli branży finansowej.
W trakcie ciekawej dyskusji całej grupie udało się wspólnie zdefiniować najważniejsze wyzwania stojące przed szerokorozumianą branżą budowlaną w aspekcie tematu spotkania. Następnie zastanowiliśmy się, jakie elementy wyposażenia budynku wpływają pozytywnie na obniżenie śladu węglowego, a które z nich mogą jednocześnie mieć pozytywne znaczenie dla zdrowia i dobrego samopoczucia użytkowników budynków.
Co to jest ślad węglowy budynku?Ślad węglowy budynku uwzględnia różne źródła emisji gazów cieplarnianych, które pojawiają się w całym cyklu życia obiektu, w tym:
Liczenie śladu węglowego budynku w całym jego cyklu życia jest istotnym narzędziem w dążeniu do zrównoważonego budownictwa, ponieważ pozwala ocenić, jakie działania można podjąć, aby zmniejszyć emisje CO2 związane z budynkiem.
Unia Europejska, aby osiągnąć cel redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 r. (w porównaniu z 1990 r.), musi ograniczyć emisje GHG z budynków o 60%, ich zużycie energii końcowej o 14%, a zużycie energii na ogrzewanie i chłodzenie o 18%.
Jak zdekarbonizować i zmodernizować istniejące zasoby budowlane?
Szacuje się, że co najmniej 85% budynków wybudowanych do końca XX wieku będzie w dalszym ciągu wykorzystywane w 2050 roku. Ta informacja wskazuje, że pilnie potrzebne są systemowe rozwiązania wspomagające odpowiednią modernizację istniejących budowli w kierunku zeroemisyjności.
Grupa szybko doszła do wniosku, że nowobudowane budynki nie powinny stanowić tak dużego wyzwania, jak istniejące zasoby.
W odniesieniu do nowobudowanych budynków, obecne regulacje prawne wymagają, aby były one niemal zeroenergetyczne. Problemem na chwilę obecną pozostaje wbudowany ślad węglowy, który jest zależny od wybranej technologii oraz zastosowania konkretnych materiałów. Szacuje się, że wbudowany w materiały budowlane ślad węglowy stanowi aż 11% globalnych emisji i że będzie on wzrastać, by osiągnąć do 2050 r. pułap zbliżony do śladu węglowego fazy użytkowania budynków, który wynosi ok. 48% (do 2060 może to być aż 230 gigaton GHG).
Odnosząc się do istniejących budynków w aspekcie dekarbonizacji, członkowie grupy wyrazili obawy o sprawną realizację takiego procesu. 11% istniejących zasobów budowlanych w UE poddaje się każdego roku jakiejkolwiek formie renowacji, w Polsce mieliśmy już falę termomodernizacji, nie dotknęła ona jednak wszystkich budynków, które jej wymagają. Pomimo dostępności szeregu programów finansowych na poprawę efektywności energetycznej, w dalszym ciągu świadomość społeczna oraz pojawiające się komplikacje prawne (dotyczące stanu prawnego obiektu) uniemożliwiają sprawną realizację takiego zadania.
Problemem jest również wysoka emisyjność energii elektrycznej oraz ciepła sieciowego w naszym kraju. Taki stan rzeczy powoduje, że dostosowanie istniejących budynków do obecnych warunków technicznych w zakresie wykorzystania energii pierwotnej w wielu przypadkach staje się ekonomicznie nieuzasadnione, a często nawet technicznie niemożliwe.
Jak skutecznie wdrożyć gospodarkę obiegu zamkniętego?Kolejnym równie istotnym tematem poruszonym podczas dyskusji jest kwestia skutecznego wdrożenia gospodarki o obiegu zamkniętym w szeroko pojętym sektorze nieruchomości. W ramach propozycji wyszczególniono takie działania jak:
Niedostateczne i ograniczone regulacje prawneObecnie przyjęte regulacje prawne, zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, nie zachęcają w sposób skuteczny sektora budownictwa do dekarbonizacji. Wykorzystywane metodologie obliczeniowe są przestarzałe i wymagają aktualizacji do obecnych realiów, a praktyczna egzekucja przepisów (do tego niedoskonałych) także pozostawia sporo do życzenia. Dobrym przykładem jest obecny system świadectw charakterystyki energetycznej budynków, których jakość jest na obecną chwilę co najmniej dyskusyjna.
Co to jest neuroróżnorodność?Osoby neuroróżnorodne to osoby ze zdiagnozowanymi ASD (spektrum autyzmu), ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) lub IPD (zaburzenia przetwarzania informacji m.in.: dysgrafia, dysleksja, dyskalkulia).
Należy tu podkreślić, że użycie terminu „osoba neuroatypowa” nie uprawnia do deprecjonowania kogokolwiek. Neuroróżnorodność odnosi się do różnorodności w ludzkim poznaniu, która jest zjawiskiem naturalnym a stosowanie koncepcji neuroróżnorodności w miejscu pracy rewolucjonizuje dziś sposoby rekrutowania pracowników i ich organizację pracy oraz modele przywódcze.
Budując zespoły, w których różnorodne umysły, o często unikatowych predyspozycjach, uzupełniają się, zwiększa się ich zaangażowanie a jednocześnie produktywność i kreatywność.
Wiele powstających obecnie budynków komercyjnych, bardzo często posiadających wielokryterialne certyfikacje (Breeam, Leed, DGNB, Well, Fitwel), stanowi dziś dobry benchmark w kontekście dbałości o dobrostan i zdrowie użytkowników. Warto pamiętać, że wszyscy spędzamy w budynkach ponad 90% naszego czasu. Dlatego przy projektowaniu ich sposobu posadowienia (nawet już przy wyborze działki), wykonaniu warstw i przegród budynku, a zwłaszcza instalacji wewnętrznych, bardzo energochłonnych a więc i wysokoemisyjnych, uwzględniane jest spełnienie kryteriów mających dodatkowo ogromne znaczenie dla człowieka i jego dobrostanu, takich jak: dostęp światła naturalnego, kontrola nasłonecznienia, odpowiedni poziom oświetlenia zewnętrznego i wewnętrznego; widok zewnętrzny; jakość powietrza wewnętrznego; komfort termalny; komfort akustyczny itp.
Poza wspomnianymi certyfikacjami, cenne wskazówki o projektowaniu uniwersalnym, czyli takim, które nikogo nie wyklucza z możliwości pełnego korzystania z udogodnień w nowoczesnych budynkach (udane jest sformułowanie angielskie: inclusive design) z uwzględnieniem potrzeb wszystkich osób, i neurotypowych, i neuroatypowych, można znaleźć w dostępnych online publikacjach „Włącznik. Projektowanie bez barier” autorstwa firmy Skanska i Fundacji Integracja oraz raporcie również firm Skanska oraz Worplace "Neuroróżnorodni w biurze. Jak projektować neuroinkluzywne przestrzenie pracy?"
Niewielka świadomość społecznaZarówno aspekt śladu węglowego w budownictwie, - są w dalszym ciągu tematem niszowym dla naszego społeczeństwa. Skutecznym rozwiązaniem do zaproponowania jest wdrożenie do planów edukacji szkolnej oraz branżowej kwestii dotyczących wpływu budownictwa na klimat. Szczególnie niepokojący jest też brak edukacji w tym zakresie kadry technicznej: na każdym szczeblu, od szkół zawodowych przez technika po uczelnie wyższe. Obecnie można spotkać jedynie programy studiów podyplomowych dedykowanych tym kwestiom, a przecież wiedza ta powinna stać się elementem podstawy programowej, a nie być proponowaną jedynie dla chętnych.
Jak wygląda kwestia znajomości terminu neuroróżnorodności, który pojawia się w drugiej części tytułu nadanego naszej dyskusji? W firmach dbających o swój wizerunek i o swych pracowników (employer branding) coraz częściej, budując kulturę organizacyjną, włącza się kwestie neuroróżnorodności do strategii Diversity, Equity & Inclusion. Wszyscy rozumieją, że niektórzy pracownicy potrzebują stymulacji sensorycznej, inni wyciszenia, jedni rutyny i powtarzalności, drudzy zmienności, jedni odosobnienia, drudzy pracy w grupie, jedni koncentracji, drudzy możliwości rozproszenia uwagi poaz pracę. Poza samymi budynkami w centrum naszego zainteresowania są też miasta, w których żyć będzie znakomita większość dziś już 8-miliardowej populacji świata. Ważne, by miasta te były przyjazne i dla środowiska, i dla mieszkańców, odporne na zmiany klimatu, niskoemisyjne, smart i soft jednocześnie.
Podsumowanie:Spotkanie na temat "Ślad węglowy nieruchomości: od projektu do użytkowania z dbałością o neuroróżnorodność i oczekiwania pracowników" wydobyło na światło dzienne istotne wyzwania i problemy, które stoją przed branżą budowlaną w Polsce. Przy wsparciu odpowiednich regulacji, programów finansujących oraz edukacji społeczeństwa, można wypromować proekologiczne, odtwarzające i regenerujące modele biznesowe w Polsce oraz osiągnąć cele związane z redukcją śladu węglowego nieruchomości.
Uczestnicy dyskusji w naszej grupie, wcielając się w swoich wypowiedziach w role projektantów, inwestorów i użytkowników budynków, podtrzymali tezę postawioną na początku, że rozwiązania obniżające ślad węglowy nieruchomości dają nie tylko korzyści prośrodowiskowe, ale są też odpowiedzią na potrzeby wszystkich użytkowników budynków (i tym samym mieszkańców środowiska zabudowanego jak miasto) w tym neuroatypowych. Będą więc niezbędnym elementem kształtowania przyszłych miejsc pracy czy też zamieszkania.
Tym samym podkreśliliśmy konieczność holistycznego podejścia do kwestii kryjących się pod każdą literką akronimu ESG, a nie samego E, z którym głównie kojarzymy obniżanie śladu węglowego produktów, jakim są i budynki, oraz całych miast. I jedne, i drugie powinny być zintegrowane ze środowiskiem oraz przyjazne i inkluzywne - uwzględniające potrzeby wszystkich bez wyjątku.
Nie chcemy, by kwestia obniżania emisji GHG przysłoniła kwestie spełniania potrzeb ludzkich, dlatego ważne jest holistyczne podejście do tych aspektów.
Większość rozwiązań, o których rozmawialiśmy w grupie naszych zacnych dyskutantów sprawdzi się dla wszystkich – bez względu na neurotypologię osób.
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.