W Polsce produkuje się przeszło 115 mln ton odpadów przemysłowych, a 12,5 mln ton odpadów komunalnych. Zaledwie jedna trzecia jest zbierana selektywnie. Ich udział w ogólnej masie wciąż rośnie, sięgając poziomu 28,9% w roku 2018.
Prawie połowa odpadów produkcyjnych nadal trafia na składowiska zamiast podlegać procesom odzysku i ponownego wykorzystania. Zaledwie 26% odpadów komunalnych poddano recyklingowi, a przeszło 42% przeznaczono na składowiska (dane GUS z roku 2018). Niewykorzystane odpady przynoszą straty ekonomiczne i środowiskowe, związane z jednej strony z niewykorzystaniem ich wartości i utratą cennych surowców, z drugiej zaś z kosztami ich dalszego zagospodarowania.
Odpady to tymczasem przede wszystkim cenny surowiec do ponownego wykorzystania — stały element zasobo- i energooszczędnej gospodarki. Recykling puszek aluminiowych, w stosunku do produkcji aluminium z boksytu, powoduje zmniejszenie ilości zanieczyszczeń powietrza aż o 95%, a zanieczyszczeń wody o 97%. Wymaga też o 95% mniej energii elektrycznej. Oszczędza się w ten sposób również naturalne złoża rud — recykling 1 tony złomu aluminiowego pozwala oszczędzić 4 tony boksytu.
Recykling tony papieru z makulatury pozwala z kolei zaoszczędzić aż 26 tysięcy litrów wody, 4200 kWh energii i zmniejszyć o ok. 18% emisję CO2. Recykling 1 tony odpadów tworzyw sztucznych to oszczędność zasobów — ropy naftowej do ok. 1300 litrów, energii o 40%, a także mniejsze zużycie i zanieczyszczenie środowiska: ok. 300 kg mniej dwutlenku węgla w atmosferze.
Potrzebna zmiana kursu
Dotychczasowe modele biznesowe wykorzystywania zasobów doprowadziły do wysokiego poziomu zanieczyszczenia i degradacji środowiska naturalnego oraz uszczuplenia zasobów naturalnych. Według danych Komisji Europejskiej przeciętnie 40% kosztów europejskich przedsiębiorstw to koszty surowców, a wliczając wydatki na energię i wodę to nawet 50%. Dla porównania koszty pracy stanowią 20% łącznych kosztów produkcji.
Wzrost efektywności wykorzystywania surowców w całym łańcuchu wartości może przynieść zmniejszenie zużycia materiałów o 17—24% do roku 2030 i tym samym oszczędności dla działających w UE przedsiębiorstw w wysokości około 630 miliardów Euro rocznie. Gospodarka o obiegu zamkniętym ułatwia oszczędność zasobów i kosztów przez maksymalizację czasu wykorzystywania zasobów, produktów i komponentów. Wartość dodaną produktów zachowuje się w niej możliwie jak najdłużej, eliminując przy tym odpady.
Komisja Europejska zwraca uwagę, że zwiększenie zasobooszczędności wymaga połączenia podejścia opartego na łańcuchu wartości z wprowadzeniem złożonych rozwiązań technicznych na poziomie przedsiębiorstwa. Pamiętajmy, że 60% wszystkich odpadów w UE nie podlega dziś recyklingowi ani kompostowaniu, nie jest też ponownie używanych.
Wzrost wskaźników recyklingu jest utrudniony z powodu barier ekonomicznych, technicznych i regulacyjnych. Według Europejskiej Agencji Środowiska potencjał zwiększenia recyklingu odpadów komunalnych i elektronicznych może być nawet dwukrotny, a odpadów budowlanych i rozbiórkowych sięgnąć 30%.
Aby uzyskać te cele należy pokonać obecne bariery, m.in. przepustowość instalacji czy złożoność niektórych produktów odpadowych. Wymaga to wdrożenia przepisów nakierowanych na zwiększenie poziomów selektywnej zbiórki, a także nowych instrumentów już uwzględnionych w planie działania dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym w ramach strategii „Europa 2020”. Dzięki temu wykorzystana zostanie możliwość zwiększenia pośredniego i bezpośredniego potencjału recyklingu.
Co na to biznes?
Dla biznesu perspektywa zamykania obiegu może prowadzić do redukcji kosztów poprzez bardziej efektywne wykorzystywanie surowców. Kolejną korzyścią może być wzrost przychodów dzięki wprowadzaniu na rynek nowych, atrakcyjnych, innowacyjnych produktów i usług. Nieodłącznym aspektem powinno być ekoprojektowanie — projektowanie z myślą o recyklingu.
Oznacza ono szukanie optymalnych, efektywnych ekonomicznie i środowiskowo rozwiązań, wspierających przechodzenie z gospodarki linearnej na cyrkularną. W odniesieniu do opakowań ekoprojektowanie uwzględnia np. ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko na wszystkich etapach cyklu życia przy zachowaniu funkcji, jakie pełnią opakowania w systemach dystrybucji oraz użytkowania. Pamiętajmy, że nie każdy odpad nadaje się obecnie do recyklingu.
Pojawiające się zapisy w legislacji — na przykład wymóg, by wszystkie butelki na napoje z PET zawierały co najmniej 25% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu do roku 2025 — są przykładem na realizację długoterminowej strategii dojścia do gospodarki o obiegu zamkniętym. Podobne podejście należy jak najszybciej przekładać również na pozostałe grupy odpadów.
